Praza do Souto

Praza do Souto

domingo, 18 de agosto de 2019

A Capela da Nosa Señora do Carme"



É tradición en San Miguel festexar a Virxe do Carme dende que os máis vellos recordan.  Resultábame curioso que nun pobo sen tradición mariñeira se rendera culto a esta virxe mariñeira, quizais se tratase de invocar a sua axuda desde  que as augas asolagaron Vilachá aló polo século XVI ou XVII. Como lenda que é, deste feito non hai constancia algunha... senón deixaría de ser lenda.

Algo  que si é constatable documentalmente, é que na freguesía de San Miguel houbo  unha capela na honra de dita  Virxe, e segundo as probas estaba situada no barrio de Salxende.
Nun principio chegamos a saber dela pola colaboración dunha veciña que para afianzar as súas palabras nos facilitou a escritura dunha partixa de fincabilidade do ano 1854
“Partija de la fincavilidad D. Domingo Gómez vecino del lugar de Sargendes parroquia de San Miguel de Reynante practicada por el perito agrimensor titular D. Manuel María Agrelo de San Vicente de Cubelas”
 Este documento relaciona unha serie de bens a repartir e entre eles,  co número 3, podemos ler:
“dos bodegas unidas destinadas a cuadra y fabricadas en terreno del expresado Señor Pardo, sitas al levante de la casa partida primera, citado camino vecinal en medio, y entre la expresada pieza llamada Fran.ca  (Francisca?) y la capilla de este lugar”


 Seguindo coa labor investigadora no Arquivo Episcopal de Mondoñedo facilitáronnos un documento no que confirmamos a existencia desta capela no ano 1751, trala  visita  do Bispo  Don Antonio Alejandro Sarmiento de Sotomayor, sendo cura párroco Don León da Fraga, fálase desta capela aínda que o estado de decadencia da mesma debe ser notable:
En la Capilla de Nuestra Señora del Carmen se reponga pie y asta de plata al cáliz  y se limpie su retablo dentro de seis meses”
Neste mesmo mandato ordena o Bispo non se de misa na capela do Santo Estevo baixo pena de multa, debido ó mal estado en que se encontraba.
Dous anos despois, o 10 de agosto de 1753 o señor Bispo Antonio Riomol y Quiroga volve facer unha visita a esta parroquia e da conta de que os feligreses anticípanse a escoitar a misa nas capelas e non asisten a  igrexa parroquial, polo que  prohibe facer misa nestas ermidas, sen que se teña feito a da parroquia.
“los feligreses no asisten a la misa parroquial donde explican la doctrina, anticipándose a oírla en las hermitas del distrito de la parroquia. Manda Su Santidad que en ninguna de ellas pueda decirse mista sin que se haya hecho la de la parroquia”
Neste mesmo mandato, reitera o bispo a necesidade de branquear o cáliz e as paredes desta ermida.
“ Por la visita que S.S hizo a todas las ermitas que hay en esta parroquia y falta de reparos que en ellas reconozco, cuando se blanqueen las paredes de la de Nuestra Señora del Carmen y también el cáliz, y en cuanto a la de San Esteban se cumpla lo mandado por el Almo, Sarmiento en la última visita. Está muy indecente y aún sin llave en la puerta y advierte S.S a que los feligreses la pongan decente de techo, altar y todo lo preciso para celebrar el Santo Sacrificio de la eucaristía dentro de seis meses y en defecto el cura la haga demoler dentro de los dos siguientes a los seis, pena de mil maravedíes mas a cuenta de materiales, mudando la imagen de San Esteban a la iglesia parroquial”


 Se nota que os responsables  fixeron oidos xordos porque na seguinte visita volverá a repetir o mandato,( o 1 de agosto de 1755)
“manda se blanqueen las paredes de la hermita de nuestra señora del Carmen como está prevenido en la anterior visita y se lastre de piedra con igualda y decencia  dentro de seis meses pena de mil igualmente aplicados para lo cual el cura se lo haga saber a cargo de quien corren sus reparos”
Pola insistencia no adecentamento das paredes da Capela do Carme da a impresión que a mesma sofría o  abandono dos curas e veciños porqué o Obispado seguiu insistindo nos anos sucesivos de  1758, 1761 e 1763. Coincide  nestes anos coa mesma situación da Capela do San Esteban, que en 1751 tamén era apecibido o pobo de que se repuñera o necesario para celebrar misa así como unha cerradura na porta.
En resposta ao mandato executado polo  Bispo Don Carlos Riomol Quiroga  respecto  ás capelas da parroquia.
 “ Respecto el patrono de la hermita de  no ha hecho nada de lo mandado en la última visita manda su Santidad lo ejecute al tiempo de cuatro meses”
O párroco  trala visita deste  Bispo responde no libro de fábrica sobre varios reparos en altares da Igrexa parroquial, na capela do San Esteban, na do Carme, na Escola da Obrapia e para pide unha ba da para a procesión.
“En cumplimiento de lo que certifique del cumplimiento de mandatos que dejó en la visita antecedente, solo está hecho el sollar del coutoral de San Pedro y de San Antonio, en la capilla mayor su dueño no ha hecho cosa alguna aunque se mandó poner cortina en la puerta de la custodia, sollar el altar, y necesita poner vidrios con tela en los tragaluces de dicha capilla mayor.
Los vecinos no han compuesto la capilla del San Esteban, esta obligación hecha con anexo la ha de dar compuesta de todo lo necesario.
En todo de este año la de Nuestra Señora del Carmen no se blanqueió por afuera, quanto a los coutorales  no se solló por cuanto se está esperando el retablo que están trabajando, y el que vise allá puesto, está para el de San Antonio.
En la escuela se ejecutó lo mandado excepto las contraventanas. En esta parroquia hay grande necesidad de una banda para la procesión del Santísimo y una sotana de baieta para la sancristía.”
Non nos queda moi claro que pasaba co retablo desta capela nestes intres.



Cabe dicir que o deterioro das capelas externas estes anos  era notable e os reparos delas polo menos a do Santo Estevo corrían a cargo dos veciños cuia situación económica naqueles tempos era mala.
No ano 1785, sendo párroco Francisco Javier Somoza, o visitador episcopal Francisco Cuadrillero escribe no libro de fábrica da feligreasía que o párroco non debe permitir que se celebre a misa nas capelas da feligresía que non teñan cálices e patenas dourados” amais fai referencia ao estado indecente dunha capela privada… referirase á nosa capela? Supoñemos que pode ser a capela do Pazo de Pumarin, que polo que limos en escrituras particulares a comezos do seguinte século xa estaba derrubada.
Cinco anos despois un documento que inventariaba os bens da igrexia parroquial certificaba a existencia desta capela
“Hay otra capilla en la Quinta de Salgendez  de esta parroquia su advocación a Nuestra señora del Carmen a cargo de Don Antonio Moreda vecino de la ciudad de Mondoñedo por la que percibe veinte y dos ferrados de trigo anualmente hállase con el gravamen de dos misas cantadas por la limosna de ocho reales  y otras dos rezadas por seis reales “
Teremos novas desta capela o once de xullo de 1803 sendo párroco Juan Díaz Maseda e Bispo Andrés Aguiar y Caamaño no seu mandato volve a facer referencia ás dúas capelas Santo Estevo e o Carme,  reitera a ordenanza de que non se deben celebrar misas nas ermidas antes de celebrar a misa popular da parroquia.
Non atopamos máis referencias explícitas a esta capela, un mandato tras unha visita do 16 de agosto do 1816 pode ser a pista determinante o fin desta capela.
 Trala súa visita  Bartolomé Cienfuegos escribiu en relación ás capelas externas o seguinte:
“Visitada la del San Esteban a cargo de los vecinos manda Su Santidad le reparen y blanqueen a lo menos interiormente sus paredes le pongan cristales en los tragaluces, ara en el altar y se surta de todo lo necesario para la celebración del Santo Sacrificio quedando interior---  y a los vecinos la libertad que cumplir lo mandado o trasladar a la iglesia parroquial el altar.
En la nuestra señora de la Concepción?? A cargo de Luis Cordido vecino de Mondoñedo su Santidad ordena se reedifiquen sus paredes y se retoquen y blanqueen poniendo una nueva puerta. Se pinte el altar entero con sus imágenes se… los tragaluces y se pongan en ellos los cristales se equipe de ornatos, cáliz, candeleros, crucifijo de metal y todo lo demás perteneciente al culto, advirtiendo al patrono y que no prestándose al cumplimiento de su deber en el plazo máximo de tres meses se proceda a la demolición y allanamiento de la capilla por lo que desde ahora en caso de omisión se --- al párroco como también proceda trasladar interinamente el ara a su iglesia parroquial  y extraiga de la capilla las vasijas y otros muebles indecentes y ajenos de ella que contiene.”



Este mandato lévanos á interrogante, erro do párroco que fala da capela da nos Señora da Concepción? ou era outra capela?en todas as referencias dos libros de fábrica sempre se fala de dúas capelas externas a ermida do Santo Estevo e a ermida do Carme.

 Non se atopan máis mandatos con referencia nin á capela da Concepción nin á capela do Carme polo que moi posiblemente este sexa o mandato que marque o fin desta capela.
Queda claro que  antes ou despois, dado o estado de deterioro da capela do Carme, o Bispo dese orde de pechala e trasladar os obxetos litúrxicos á igrexa da parroquia e posteriormente co paso do tempo derruída inda que  non atopamos nada que nos corrobore esta información  e tampouco se recorda que no seu  lugar se colocara una  cruz que recorde a existencia da mesma.  Tan só quedan dela os cimentos no lugar que ocupou durante séculos esta capela.