PAZO
DE PUMARÍN (1744-1749)
O
PREITO HEREDITARIO DE GASPAR E CARLOS ACEVEDO PARDO TABOADA
Xa temos publicado neste blog tempo
atrás sobre a heráldica e a xenealoxía do Pazo de Pumarín, a coñecido “de
sempre” como Casa de Moreda, mais, despois da documentación que foi manando de
distintas fontes, nós non facemos máis que seguir a costume dos propios da casa
e dos que antigamente se referían a eles como “a Casa do Pacio” ou ”o dono da Casa do Pacio” polo menos ata
principios do século XIX, logo foi cando por medio dun foro se constituíu como
fogar da familia Moreda a cambio de pagar unha boa pensión anual en ferrados de
trigo.
Antes de entrar en materia, queremos volver a contar como empezamos a documentarnos sobre esta propiedade, primeiro por unha casualidade, logo o interese que nos espertou a posibilidade de coñecer algo da súa historia.
Fai xa como seis anos o Arquivo do Reino de Galicia, publicou na súa páxina de Facebook (as redes sociais tamén poden aportar) un plano que dicía ser do ano 1748 que representaba unha zona cerca da praia das Catedrais e que pertencía a documentación do preito dos irmáns Gaspar e Carlos de Acevedo Pardo Taboada a morte da súa nai María Josefa Pardo Taboada.
Logo vimos que representaba a zona de Pumarín, Pereira e Os Campos, de
San Miguel de Reinante, coa casa de Moreda como elemento destacado. Pois si no
Arquivo do Reino de Galicia na Coruña, había información, alí nos diriximos, e,
en varias visitas, coa colaboración dos empregados do mesmo tivemos a
oportunidade de embebernos na lectura dos vellos folios e de facer copias de
moitas das páxinas, cumprindo o protocolo de autorización que teñen establecido
para elo. A documentación é extensa, forma parte dos fondos da Real Audiencia
de Galicia e ten as sinatura 3338/10
e 3339/10. Consta de 5 “legajos” cosidos con fío
de cánabo que si ben non chegamos a escudriñar ao cento por cento porque tamén
contiñan información complementaria ao tema principal, si que sacamos
información bastante para coñecer a xenealoxía da Casa e esta historia do
século XVIII, que coincide coa dos últimos membros da familia Pardo Taboada que
viviron en San Miguel.
Polo tanto, dúas anotacións: a
transcrición dos documentos orixinais está feita por nós, polo Seminario de
Estudos os Espigueiros, que nos valeu de proba de fogo para mergullarnos nisto
de ler manuscritos antigos, non moito, ( ainda non nos validan primeiro de
paleografía), e segunda, as citas textuais, polo interese que pode ter o léxico
empregado e a ortografía, responden á literalidade do orixinal, non así a
grafía dado que a abundancia das abreviaturas empregadas, falta de signos de puntuación
e palabras sen separación unhas das outras dificultaría a comprensión da
lectura.
Pois ben, si antes fixemos un relato
xeral da fundación da casa por Álvaro Taboada e a súa muller Violante de
Andrade no século XVI, todas as súas propiedades e as vicisitudes polas que
atravesaron os sucesores que as desfrutaron (entre as que non escasearon as
xudiciais), hoxe imos ir máis ao detalle, fisgando na casa, nas relacións deses
veciños fidalgos e xa de paso “coñecer” algúns veciños máis; para elo non imos
traelos a eles, imos intentar ser nós os que visitemos unha época concreta en
San Miguel e ser os espectadores dunha liorta xudicial entre dous irmáns
orixinada ¡como non! por diferenzas hereditarias, enredo no que eles son os
protagonistas, pero hai máis personaxes, algúns obrigados pola súa profesión
coma o funcionario xudicial Ignacio de Añón Riobóo desprazado para esta
función desde a Coruña a Barreiros, ou os avogados. Outros involuntarios, xente
do pobo, labradores que se ven no compromiso de reter, por orde xudicial, as
rendas que debían pagar aos herdeiros da Casa, ou coa ingrata labor de
testificar na causa dun dos dous irmáns, sendo como eran estes os donos das
terras que labraban en arrendo. Non foi cousa de meses, durou anos, o redor de
cinco. Daquela os temas de xulgados tamén levaban o seu tempo, escribían a man
e movíanse andando ou a cabalo.
Situámonos no ano 1744 e atopamos
protagonistas.
•
María Josefa Pardo
de Zela Ulloa e Taboada, a petrucia da
casa, estaba viúva e acaba de falecer recentemente, ten sete descendentes:
•
Gaspar de Acevedo
Pardo e Taboada, o fillo maior, por cuxo
motivo é o herdeiro do vínculo e morgado fundado polos antecesores 150 anos
atrás. Era un fidalgo, casado con Isabel Abello Prelo Castrillón, de Castropol,
teñen un fillo (cremos que único). É o herdeiro da “casa dos escudos” de
Pumarín e ferrados de terra, bastantes, e polo tanto perceptor de rendas
pagadas en medeiros de trigo e cebada, ou en ferrados de gran polo mes de
setembro.
•
Carlos Miguel de
Acevedo Pardo e Taboada, o fillo mellorado
nos testamentos tanto polo pai como pola nai. Presentase como Capitan de
Granaderos del Regimiento de infantería de milicias de Oviedo, ademais
doutras Delegaciones Reales. Era Delegado Real da confección do Catastro
de Ensenada no partido xudicial de Ribadeo e Delegado Real do “alfonil”
do sal en Ribadeo. O que se di unha persoa “situada” e con influencias.
•
Antonia de Acevedo Pardo e Taboada, difunta. Estivo casada con Manuel González Balcarze
Cuellar Bustillo y España veciño de Campo, administración da Vila de
Ponferrada.
• Cathalina de Acevedo Pardo e Taboada.
• Francisca de Acevedo Pardo e Taboada.
• María de Acevedo Pardo e Taboada.
• Juana de Acevedo Pardo e Taboada.
As irmás
neste caso non dan moito que dicir, máis que nada porque, segundo din os
documentos, venderan a súa lexitima, coa venia de súa nai, a seu irmán Carlos
por 3.000 ducados cada unha, ademais de habelas defendido “en el
prolijo y costoso pleito” que tiveran con seu irmán Gaspar cando
morreu o pai facía anos. As diferencias hereditarias dos irmáns xa viñan de
atrás. Por ese motivo elas teñen pouco papel no desenvolvemento da historia. As
diferenzas estaban pois entre os dous irmáns. Gaspar como herdeiro dos bens que
estaban vinculados a Casa de Pumarín en San Miguel, San Pedro de
Benquerencia, Santiago de Reinante e o lugar de Noceda desde facía século e
medio, e Carlos como herdeiro de practicamente todo o demais. ¿E que era o
demais?, todo o que nese tempo adquiriran con compras ou outras herdanzas os
antepasados, si era o caso, e aí estaba o “quiz” da cuestión, dilucidar cales
eran uns e cales outros, cousa complicada cando hai moitas propiedades e pouca
vontade para entenderse. Inda que tiñan unha referencia na solución (acordada
sen tribunais) doutra lea hereditaria similar, entre súa bisavoa Catalina
Pardo Taboada e a cuñada desta Catalina de Vivero Navia e Villaamil en
1661, a cousa non resultou doada.
Os
escenarios dos feitos son varios, sitúanse en San Miguel de Reinante,
Ribadeo e Castropol e na Coruña. En San Miguel porque é onde esta
está a Casa patrucial e a maioría das terras das que se benefician os irmáns
Acevedo; en Ribadeo onde vive Carlos Acevedo na que hoxe é coñecida como a
Aduana Vella, preto do peirao de Porcillán; en Castropol, onde por razóns de
casamento vivía a nai María Josefa e algunha das fillas. María Josefa Pardo
de Zela Ulloa e Taboada con súa irmá Antonia, foron as dúas únicas
fillas de Juan Pardo Taboada posuidor da Casa de Pumarín a finais do
século XVII. As dúas casaron en Asturias. María Josefa con Gregorio Antonio de Acevedo Pardo Villamil e Montenegro, como dixemos en Castropol,
e Antonia con Diego Fafián del Busto,
de Tapia. Por último, na Coruña, onde está a sede do tribunal, onde actúan os
avogados e se dirime o litixio.
Nada máis morrer a nai en 1744 foi
Carlos de Acevedo o que, o 20 de xullo, puxo demanda vendo como seu irmán
recollía todas as colleitas e se facía con todos os bens da casa, mobles e
gandos, sendo como era el o herdeiro universal de case todo o que non
pertencera ao vínculo. Deu poder ao procurador Antonio de Miramontes para que o
representara na Real Audiencia e presentaron un memorial con 183 propiedades e
dereitos que el pretendía que lle deran,“a lo menos pro indiviso”. No
que concirne a seu irmán Gaspar que “se ha aprovechado sin cuenta ni razón
de los muebles y semovientes de dicha herencia que excede a lo que della le
puede pertenezer y pretende intrusarse en los bienes raíces, sus frutos y rrentas...”,
dado que xa se están recollendo as colleitas, pídelle ao tribunal
que se embarguen e que as rendas queden en poder dos colonos ata que se faga a
partición e se determine a quen deben pagalas, para cuxa partición “las
partes nombren sus hombres buenos tasadores, contadores y tercero en caso de
discordia”.
O
memorial presentado por Carlos non só recolle fincas e rendas, os dous
herdeiros da Casa tamén piden “el juro con su principal que cobraba y
percibía dicha Doña María (a nai) en la Villa de Madrid situado sobre
las alcabalas de esta provincia y más bienes que expresa el real privilegio de
su imposición”. Outra disputa era sobre o privilexio de ostentar o
padroado da Capela Maior da igrexa de San Miguel, polo cal o herdeiro dispuña
de tarima, cadeira e sepultura en dita capela; esta era unha cuestión de status
social que xa seu avó Juan Pardo Taboada tivo que defender fronte ao bispo
Miguel Quijada cando este, por medio do cura, esixiu os títulos que demostraban
tal dereito. Por último nesta pequena escolma tamén queremos destacar a renda
que pagaba o lugar de Noceda á casa de Pumarín. Na partida 182 di que pola casa
terrera que habita Antonio del Rio “de dicho lugar de Noceda y otros bienes
porqué pagan cincuenta ferrados de trigo, díez cuartas y seis mantencas, un
carnero y un cabrito cada año los vecinos de dicho lugar”.
Pola
súa parte Gaspar da poder ao procurador Diego Antonio de Ponte y
Andrade, e rebate a seu irmán facendo valer a súa posición de primoxénito e
polo tanto herdeiro de todos os bens vinculados á casa. Di que o memorial das
183 partidas non é real, que todos os bens son do vínculo e que Carlos o que
fixo foi facer de cada propiedade, catro ou cinco, que non existen bens libres
a non ser as posibles adquisicións que fixera o avó común Juan Pardo Taboada,
que de ser así constarían no preito que este litigou con seus irmáns Luis e
Isabel Pardo á morte da nai Catalina Pardo Taboada. Outra diferenza entre os
antecesores que tamén acabou nos tribunais.
Non temos moitos datos dos dous
primeiros anos do litixio, sabemos que tamén se pelexou en Mondoñedo onde
estaba a primeira estancia xudicial, polas queixas de Carlos Acevedo, “me
quejo y agravio del llamado Alcalde Mayor de la ciudad de Mondoñedo sus
escribanos y ministros” e que no 1746 xa se discutía sobre un Real Auto do
tribunal da Coruña que adxudicaba a Carlos de Acevedo a maioría das 183
propiedades que pedía, menos 72 que aparecían recoñecidas como do Vinculo na
escritura de concordia que firmara a bisavoa con súa Cuñada oitenta anos antes.
Pero lonxe de resolver a partilla, os contendentes seguirán pelexando alegando
diferenza na identificación, a situación
ou a superficie de cada unha das terras, aumentando o custo en salarios de
peritos, asesores e funcionarios xudiciais. E neste punto entra en escena outro
personaxe: Don Ignacio de Añón Riobóo.
Riobóo
(como asina el moitas veces) era un funcionario Audiencia da Coruña que se desprazou
a San Miguel, para entender no asunto dos irmáns litigantes, en principio por
un prazo de 181 días. Era un “Receptor”, non entramos a documentarnos
sobre as súas competencias polo miúdo pero digamos que era unha especie de
escribán-notario comisionado para practicar dilixencias e tomar probas cando os
feitos se desenvolvían a máis de cinco leguas da sede da Real Audiencia. Este
home saíu da Coruña o día 8 de novembro de 1746, “partí a cosa de las dos de
la tarde”, e fixo unha media xornada ata a freguesía de San Estevo de
Culleredo onde durmiu. Sabémolo porque cada día (supoñemos que era a súa
obrigación) anotaba en papel oficial timbrado unha dilixencia especificando o
traballo que facía e a cargo de quen ía ese día, e era moi cumpridor. Posto en
camiño, non sabemos si andando ou, polo seu status lle pertencía cabalgadura,
facía corenta ou cincuenta quilómetros diarios, así é que a seguinte noite
faina en... (a caligrafía é complicada), pero lemos San Lorenzo e cremos que
será San Lorenzo de Irixoa. Di que fai constar por dilixencia “haver llegado
a donde por ser ya noche me quedo asta mañana y en la jornada de oy desde la
feligresía de San Estevan de Culleredo me ocupé todo el día sin entender en
otro negocio ni devengado más salario de que doy fe”. (asinado Riobóo). Na
seguinte xornada, a do día 10, non logramos saber onde chega (parece que pon
claramente Gri Sande, pero hoxe non aparece ningunha parroquia con ese nome
pola zona de Vilalba ou Abadín), porque ao seguinte xa di que chega a “Vila Martín (tampouco pon si
é o pequeno ou o grande... ou todo era un) a once días del mes de noviembre
yo Receptor pongo por diligencia haver
llegado a el ya de noche caminando todo el día”. De Vilamartín a Ribadeo
levoulle a mañá do día 12 e, sin perder o tempo, di que chegou a eso das doce
para visitar a Carlos de Acevedo, dándose a casualidade que non estaba na casa,
que segundo lle respondeu a muller pasara o día en Castropol e non sabía si
volvería. Ao día seguinte xa ten ocasión de falar con el e entrar en faena. Non
imos entrar nós nas minucias técnicas, só dicir que a Carlos tivo que facerlle
outras tres visitas para que lle presentase o primeiro documento e poder citar
as outras partes, agora ben, como dixemos, deixaba moi claro na súa anotación
diaria a costa de quen ía a xornada de traballo.
O 22 de novembro o “receptor”
Riobóo anda por Castropol, na casa de Cathalina unha das irmás, ali deixa o
recado de que está instalado na casa de Manuel Moreda de Vilar (San Cosme de
Barreiros), onde estableceu o despacho que el chama “auditorio” e
ali pretende atender as partes implicadas e testemuñas. O mesmo día desprazase
ao lugar de Brul, na parroquia de San Salvador de Tol (concello
de Castropol), onde parece ser que ten unha casa o outro protagonista
principal, Gaspar de Acevedo. Esta casa de Brul aparece en bastantes ocasións
como a vivenda da familia, onde vive despois de deixar o casal de Pumarín en
mans de colonos ou criados. Non nos aclara o orixe desta casa, puidera proceder
pai que como dixemos era de Castropol, ou incluso ser a da muller que tamén era
da parte astur.
Poís ben, “haviendo llegado y
allado ante mi a Dn Gaspar de Acevedo Pardo y Tavoada vezino que dijo ser de la
Villa de Castropol le hice saver mi Real Comisión”; sigue nun linguaxe con
termos xudiciais, que si os actuais son complicados de entender sin interprete,
neste caso hai que engadirlle a obsolescencia dos mesmos. Ven a dicirlle que
seu irmán presentou a petición e o memorial de propiedades que pretende, ou
sexa que busque os asesores que necesite e que lle fai a citación necesaria
para recibilo no auditorio que ten establecido en Vilar, en San Cosme de
Barreiros. Da resposta do interpelado destacamos tres cuestións: que os bens
que leva son os que lle corresponden por escritura que presentará no seu
momento, envía un “recado” a seu irmán sacando a relucir os “mas de
quinientos ducados que tiene pagado por los funerales de la dicha su madre como
uno de sus cumplidores sin que la parte que pide, pagase cosa alguna”; e
por último, co debido respecto dille que o auditorio en Vilar cáelle algo a
contramán, que si non lle importa o instale en San Miguel que é onde el ten a
casa e a maioría das propiedades. Remata o día o funcionario Riobóo escribindo
a dilixencia do acontecido en Ribadeo, “a donde regresé atravesando la mar”.
O
día seguinte, 23 de novembro sigue por Castropol e Ribadeo, e remata visitando
nesta vila a Carlos Acevedo para comunicarlle o progreso das dilixencias ao que
o Capitán de Granaderos respóndelle que o auditorio está ben onde está e
que non acepte a petición de seu irmán de cambialo, que non ten fundamento.
Esta cuestión do auditorio non
parece ser un tema secundario para Gaspar que di que foi elixido “a
contemplación de su hermano”, e que ademais de incomodo está nas inmediacións
da casa da muller de Carlos Acevedo, e os que a habitan son rendeiros da mesma;
así que vendo que o receptor facía caso omiso á súa petición, move o seu
avogado en Coruña, Manuel de Santa Maríña, para recorrer a decisión e lograr,
meses despois, un pronunciamento favorable que ocupa varias páxinas de
“literatura” das cales a primeira, con cuidada caligrafía, vai destinada a
presentación da autoridade asinante:
“Don
Leopoldo Adriano Joseph de Riffart, Conde de ytre, Varón del Sacro Romano
Ymperio, de Tongres y San Martín, Señor de San, de Sar, de Ttivermontte, de
Lequen, de Gorghen, de Marche y Fontenel, Teniente General de los exercittos de
Su Majestad, Governador y Capittan
General en este Reino de Galizia e nós los del Consejo de Su
Majestad, oidores de su Real Audiencia y alcaldes maiores en este dicho Reino,
bos Ignacio Rodríguez Añón, recepttor...” segue expoñendo a reclamación de
Gaspar e remata ordenando ao receptor remover o auditorio “visto por nós en
Sala, dimos el Real Auto siguiente: el executor ponga el auditorio en parte
cómoda a unas y otras partes y en donde se allen sitos los vienes como está
mandado pena de cincuenta ducados”. A Coruña 27 de maio de 1747.
Neste mes de maio Ignacio de Añón
tamén se encontraba na Coruña traballando no mesmo asunto, cos avogados dos
irmáns Aceedo; xa levaba un tempo logo de rematados os primeiros 181 días que
durou a misión encargada na Mariña. Con data do día 24 a Sala do tribunal que
entende este asunto concédelle outros 100 días máis á petición do procurador de
Carlos de Acevedo, e volve para Barreiros.
1947
xuño, EMBARGO DE RENDAS
O mes de xuño Ignacio de Añón Riobóo
sigue instalado no auditorio de Vilar. O trece, catorce, quince de xuño de 1747
fai constar varias visitas a Casa de Pumarín para que Gaspar Acevedo lle
devolva “los autos” (xudiciais, se entende), atopando só a súa muller Isabel
Avello que lle di que foi a Castropol, que quizás vaia na cidade de Oviedo
e que non sabe cando volverá.
Con todo, o que Gaspar de Acevedo
estea ausente e non se poida proseguir co traballo quizais non sexa o maior
problema para o funcionario da Real Audiencia, corren os días e con eles os
salarios, e Gaspar tampouco paga. Riobóo parece botar contas e desde o día oito
de novembro do ano anterior que saíu da Coruña di que a maior parte do tempo
vai a cargo de Gaspar, e todo isto “sin que hubiese satisfecho por razón de
salario más de tan solamente ciento cincuenta reales". Na visita do
día 15 comunícalle a Isabel Avello que vai a proceder a embargar os froitos (as
colleitas) e poñelas a venda. Segue esperando no auditorio para que Gaspar
Acevedo apareza pero a espera resulta baldía, por cuxo motivo o día 20 volve a
coller o camiño que vai de Vilar a Pumarín resultando tamén infrutuoso, e,
imaxinamos que canso xa da espera e de ver que os seus salarios corren risco de
pasar ao estado de morosidade, advirte a dona da casa que pasaría a “envargarle
sus frutos y pasar a la venta dellos y acerme pago de mis salarios respecto a
que los está ocasionando en su persona”.
Van pasando os días sin que Gaspar
Acevedo apareza, pero manda recado desde Castropol dicindo que está doente de Sagita
a muchos días sin que pueda moverme (si non é unha desculpa debía ter algún
problema de columna o noso home) e que necesita “más tiempo aunque sea a mi
costa, suplico a Vm. (Vuestra Merced) me mande dar mas tiempo que luego
que me ponga bueno presentaré los autos en el auditorio a donde Vm. fuese
servido”.
No
seguinte acto quen comparece en escena é Carlos de Acevedo con un
escrito para dicir que, como estaba previsto, ten nomeado perito para
recoñecemento dos predios en litixio, pero observa que seu irmán non só non ten
perito, senón que como xa sabe que de nada lle vai a servir, o único que
intenta facer de forma premeditada é dilatar a situación ausentándose ao
Principado de Asturias, onde o funcionario Riobóo non ten xurisdición, e finxir
sufrir unha enfermidade que lle impide asistir a presencia do receptor
co fin de atrasar a posesión dos bens que lle corresponden, ocasionándolle
perdas e gastos por ter os negocios e os empregos abandonados, non sendo xusto
que a Gaspar se lle permitan semellantes malicias dilatorias, que obra así
porque o pouco que lle tocou de lexítima xa o ten gastado e al non ter bens
libres inda encima presume de que os bens do vínculo non se lle poden embargar
nin vender, e nada ten que arriscar, que todos os danos son na súa persoa (na
de Carlos) e que solicita “la brevedad con que deve prozederse en semexantes
causas maiormente quando intervienen como io lo soy empleados por Su Mag. Remata
sinalando que todo isto mira a prolongar os tempos ata recoller a próxima
colleita das terras polo cal lle solicita dite o correspondente auto de embargo
dos froitos, pois doutra maneira “seguramente su caviloso genio y borazidad no tendrá curso
la dependenzia ni menos tendré de que cobrar; por ser todo ello de xusticia que
pido con costas”.
Despois
de 19 días sin poder encarrilar a Gaspar, o receptor pasa a acción. O 25
de xuño escribe un auto onde di que
“pasa al envargo de todos los vienes que allare ser suios
así muebles como semovientes, frutos pendientes, depositándolos en personas
legas, llanas y avonadas y de ellos vender los necesarios asta en cantidad de
mil y quinientos reales a quenta de mis salarios que contra el tengo
devengados”.
O mesmo día visita a Miguel de Soto e
Gabriel do Rego para comunicarlles o auto que ditou, dilles que deben reter as
rendas que pagaban aos da casa do Pacio ata que outra cousa sexa ordenado; vai
falar con eles para saber cales son e as terras que levan e as rendas que
pagan, pero tamén dispón do memorial de propiedades que presentara Carlos
Acevedo para reclamar a herdanza, e por el vai comprobando as terras, os
levadores e as rendas, dándose o caso que retén
rendas pertencentes tanto a Gaspar como a Carlos Acevedo, que chegado o
momento tamén veremos que ten pendente pagos de salarios. Segue co seu traballo
e leva o mesmo mandato a Francisco Pasarón, e nos seguintes días a Román de
Valoria, Vicente García, Simón Domínguez, María de Moreda su suegra,
Josefa de Moreda su hermana, Juan Díaz, Antonio Piñeiro, Pedro de
Outeiro... O día 28 estando na casa deste último observa pola fiestra como pasa
Garpar Acevedo polo camiño real, levaba 22 días esperando por el e por fin teno
localizado, pero a actitude do fidalgo non lle aclarou en nada a situación,
máis ben ao contrario
“...visto
no se acercava más, desde ella le he saludado y que fuese bien parecido y
quando bolvía los autos, a que rrespondió correspondiendo con la cortesanía
devida que aora estava bueno repitiéndolo varias veces luego (...) siguió el
camino junto a la Casa de Dn Balthasar Menéndez (Pazo de Outeiro) y visto que no daba más razón de
dichos autos salí de dicha casa y a toda priesa le fui siguiendo y estando de
el a corta distancia le llamé varias veces sin querer ablar ni bolver cara
atrás sino siguiendo el camino en derechura hacia su casa con vastante
azelerazión, sin que se le reconociese en su modo de caminar yndisposición
alguna y me dejó sin dar una rrespuesta alguna”.
Pasados uns días, a primeiros de
xullo, Ignacio de Añón Riobóo cumpre co mandato que o Tribunal da Coruña tomou o 27 de maio pasado
“En
cumplimiento del Real despacho antecedente de que me doi por notificado y
ovedezco como devo (...) se manda renovar el auditorio de este negocio a donde
se allan los vienes (...) y ay, en la rreferida de San Miguel se aya la maior
parte de ellos, en la que tiene Don Gaspar de Acevedo su casa de avitazión,
renuevo desde aora el auditorio a dicha feligresía de San Miguel y casa que
llaman da Cerdeira que bive Pedro
de Outeiro”.
Gaspar gaña unha pequena batalla,
trouxo a Riobóo para San Miguel e pasa a designar un apoderado para que o
represente “respecto no puede hacerlo personalmente a causa de los
achaques de mal de gota y otros havituales que cada día se le aumentan”. Este
apoderado é Antonio Acevedo, veciño de
San Miguel. Vemos que levan o mesmo apelido, pero no nos consta parentesco. O
primeiro que fai este home é presentar un escrito de Gaspar con varias
alegacións aos embargos, entre elas, que o auto ditado é nulo porque semellante
dilixencia non está comprendida na misión en virtude da que obra Riobóo, e, por
outra parte, porque se a medida é para asegurarse os seus salarios, o noso
fidalgo afirma “soy abonado como es notorio”. É dicir, segundo a
primeira acepción da RAE, afirma que é persoa de fiar polo seu capital e creto,
como é evidente.
O
funcionario xudicial despois de comunicar ás partes o novo auditorio pasa dous
días á espera de que comparezan, ao fin dos cales volve presentarse o apoderado
de Gaspar con Xavier Durán Pardo, un escribán de Mondoñedo ao que
presenta como membro do “equipo”, e, sin ser nós coñecedores da dialéctica
usada na época, danos a impresión que o apoderado nomeado por Gaspar é home
arroutado, dos que saen ao ataque. Presentan un escrito no que, logo da
introdución de rigor, en nome de Gaspar din
“ante Vmd. como mejor aya lugar en derecho (...) le tengo, sin ánimo de injuria, de odioso y sospechoso, y para lo mismo (recibir información sobre a petición de desembargo das
rendas), le recuso con el juramento necesario en nombre de mi parte, y
presento con esta petición a su escribano acompañado Xavier Durán Pardo (...) y
mediante para el tiempo actual de cosecha de frutos, y respectos que los más de
los vecinos desta feligresía tienen a dicho Don Carlos, no puedo hallar
testigos que voluntariamente quieran concurrir al auditorio señalado a hazer
sus deposiziones.
Nota: aínda que profanos no uso do
vocabulario xurídico actual, case nos inclinamos a pensar que os termos
“deponer” e “deposiciones”, tratándose de sede xudicial, non sexa moi utilizado
hoxe en día, malia que o punto 3 da primeira acepción da RAE diga: Declaración
hecha verbalmente ante un juez o tribunal.
É
a quenda de Carlos de Acevedo, por suposto en oposición ás demandas de
seu irmán, que quere levar testemuñas para cada terra en disputa. Advirte ao
funcionario xudicial que o plan de ir informando partida a partida con
testemuñas e de forma individual
“es con el fin de yrlos, dicho Don Gaspar, ynstruyendo
poco a poco y atraerlos a sus quiméricas produciones con esta liossa falta de
realidad lo que será mui fácil por la mucha mano y poder que es público tiene
enesta feligresía y ser persona temida de todos por la aspereza de su tratto
fieros, y amenazas de que usa en general y especialmente con sus caseros,
colonos y paniaguados, de cuia clase serán los testigos de que se valdrá, como
lo acredita la experiencia que asta aquí lo observa de que se sigue, vendrá el
testigo ensaiado por la noche de lo que a de decir por la mañana y a mediodía
renovadas las especies de lo que a de decir por la tarde, dándolo a entender
muy vien”
Segue
dicindo que non é xusto que a moita man e poder do seu irmán atropele a
xustiza, que, se presenta as testemuñas a deshora da tarde, que os reteña no
auditorio ata que rematen as declaracións, que despois de presentados non lles
permita que traten ou comuniquen con ningunha das partes nin directa nin
indirectamente para que cesen as sospeitas, en caso contrario avisa que
recorrerá onde lle conveña.
Seguidamente un breve auto de Riobóo
fai saber as testemuñas de Gaspar que mentres duren as súas declaracións non
traten nin comuniquen con el nin con outros no seu nome.
A seguinte escena correspóndelle ao
representante de Gaspar. Se non acusa ao receptor Riobóo de imparcial,
polo menos insinúao. Segue protestando polo embargo de todos os froitos, di que
o receptor ordenouno para compracer ao contrario, de quen vai da man.
Vai andando o mes de xullo e parece que empeza sega. Un novo motivo para a discrepancia
das partes enfrontadas (se é que necesitaban motivos). Existían no século XVIII
algunhas rendas que se pagaban en quiñóns ou
“al manojo”, xeralmente “al
quinto” , que significaba que coa colleita na terra o día que se ataba o
cereal en mollos o dono da terra pasaba a recoller os que lle correspondían, si
era “ao quinto”, pois un de cada cinco. E este era o caso, pois protesta o
apoderado de Gaspar a decisión do receptor para escoller a aira para
depositalos, por parecerlle sospeitosa, e pídelle que a cambie. Máis que
sospeitosa, para Gaspar parece ser ben coñecida, pois é a dun veciño do barrio
de Pumarín “notorio capital enemigo”
“y poner dicho fruto en otra distinta hera de la parroquia
que no sea en la de un llamado Bernardo do Couto por ser notorio capital
enemigo de mi parte como a Vmr consta (...) que precissamente será de quenta
del Vmr toda la vaja que uviere de ciento veinte fanegas de trigo y cebada en
que estimo y tengo la de este presente año”.
Don Ignacio de Añón Riobóo, ante estas
acusacións, defendese; escribe que todo é incerto, como tamén o é o cálculo das
cento vinte fanegas de gran que esperan recoller, que Gaspar tira moito polo
alto e que no seu momento xa dirá el
cantas son; que non vai cambiar a meda do trigo embargado para outro lado polo
desperdicio que significaría e porque está moi segura onde está.
Chegados
aquí pensamos que todos temos unha idea feita da situación, incluso cada un de
nós pode imaxinarse, e mesmo escribir, diferentes escenas co resto da veciñanza
que non aparece aquí, é dicir cos veciños que simplemente eran espectadores...
ou peor, cos caseiros, cos que eran susceptibles de ser chamados a testemuñar,
as conversas nos muíños, á saída da misa ou na taberna (que segundo o Catastro
de Ensenada había unha taberneira), con todo, sin levantar moito a voz, non
fora ser o demo.
Para
rematar esta primeira parte do relato imos reproducir só un par de fragmentos
dos moitos folios que empregaron os litigantes para defender cada un a súa
posición que nos sirvan para seguir coñecendo os personaxes e as relacións
fraternais.
Carlos
de Acevedo sobre o apoderado de seu irmán, Antonio de Acevedo:
...ha nombrado por su apoderado a
un llamado Antonio de Azevedo, mozo
libre, sin arraigo, vezindad ni domizilio (...) por inquieto, reboltoso, y
amigo de pendencias, expresé a Vmr berbalmente no dever admitirsele semexante
apoderado (...) dicho Antonio trató a Vm con desprecio y altanería publicamente
y a vista de más personas con menoscavo de la autoridad que representa (...)
dicho Antonio faltando al decoro y respecto que devia tributar al sitio y
conservar a personas de mis notorias circunstancias; se ha propasado a hablarme
con toda altanería y desacato tirando a provocarme en lo que continuara (...) a
no haverselo impedido, la prudenzia de Vm y el presente adjunto que
reprehendiendo su imprudenzia lo apartaron del quarto; y para evitar semexantes
altercaziones y desafueros que pudieran produzir maiores perniciosas
consecuencias...
A esto, anota Riobóo
...y el poderaviente de Don
Gaspar de Acevedo use del poder que el le tiene dado con toda modestia y
quietud sin dar motivo a quimeras y disenziones como ya se lo tengo prevenido
varias veces (...) que de ejecutar lo contrario procederé contra el en cuanto
aya lugar.
Un escrito de Carlos Acevedo
fálanos de preitos anteriones, cando morreu o pai:
En
similares casos (...) es mui conforme a derecho, práctica y estilo de todos los
tribunales, el que asta averse emologado la quenta y partición, se pongan en
sequestro los vienes partibles (como lo esperimentó dicho mi hermano en la que
se yzo por muerte de nuestro padre de mandato de los señores de la Real
Chancillaría de Valladolid, a donde apeló el susodicho de un auto dado por el
Real Tribunal de Asturias...). (...) lo otro porque es público y notorio que
Gaspar con sus temeridades y poco horden a consumido y aniquilado el
floreciente caudal que a quedado por muerte de Dn Gregorio Acevedo nuestro
padre.
(Continuará)
