Un repaso polos establecementos de San Miguel

E pasou o San Rosendo sen a maxia que tiña para min naquel ano 82 que fun co avó Benino. Recordo ver cabalos engalanados atados nas árbores do Areal  e eu da man do avó, vexo a estampa co paso dos anos en cor sepia.  Quen puidera volver atrás!

Voltar a aquel pasado no que a vida no pobo ía a outro ritmo e no que ao saír á rúa atopabas un fervor de xente.

Hoxe o Souto nos días de inverno  é silencioso, non se escoitan as voces dos nenos correndo e gritando na pista, non se escoita o boureo da xente regateando ou ofrecendo a súa mercadoría. Os comercios fican pechados un a un foron cerrando, tan so nos quedan os bares, a farmacia e o super.

Hoxe farei un repaso por aqueles locais comerciais que contribuían a dar vida ao pobo.

 Naqueles tempos estes locais eran un pequeno complemento á economía familiar,  xa que quen máis quen menos sacaba algún “ cartiño” máis con outra actividade.  Dalgúns locais non temos moitos datos, xa que as fontes de información son escasas e a memoria, nalgúns casos non chega. Esperamos non ternos esquecido de ningún deles,  sirva dicir q ese despiste será inintencionado xa que son moitos e nalgúns casos ningún de nós  o chegou a recordar.

Na actualidade están en funcionamento catro bares pero houbo un tempo no que había moitos máis que compartían a actividade de taberna coa venda doutros artigos.  

Os bares actuais pese ao seu aspecto actual gardan moita historia.

A Dulcería era a antiga confeitaría do pobo, onde os mellores doces facían as delicias dos padais xa antes do ano 1930. Lisardo e a súa dona Amadora puxeron o seu negocio no local que súas tías tiñan no Souto compartindo local ( aínda que dividido )  tralos anos da guerra, cunha pequena mercería que Rosalía Otero rexentaba.

Tiñan o obradoiro debaixo do actual bar e funcionaba a parte como cafetería.

Lisardo a parte de rexentar a confitería coa súa dona tamén era taxista na zona de Vilanova.

 Como xa dixen compartían local ata que se fixeron reformas nos anos cincuenta,  que  incluían a  ampliación da cafetería xa en mans de Lisardo (fillo), polo que Rosalía  traslada o seu negocio á súa casa de Entrerríos.

           
Cando A Dulcería deixou de vender doces, continuaron co bar Molina( Antonio Rubio) e Pepita, neste tempo aínda que se chamaba café bar Anabel, poucas veces foi nomeado como tal xa que os veciños o continuaron a chamar A Dulcería e así continua sendo   hoxe en día, aínda que rexentado por Amadora Rubio e Jesús Otero (Dori e Valea).
                         

Con respecto á mercería de Rosalía direi que Rosalía Otero voltou ao pobo no ano 1933 xunto co seu home Antonio López e  os seus fillos de Cuba.

 Viñan co propósito de xa xubilarse pero o destino, xogoulles unha mala pasada e ao pouco tras un incendio no seu fogar, Antonio falece e Rosalía vese na obriga de buscar un sustento para ela e os fillos, xa que estábamos sufrindo  no pobo as consecuencias dunha dura guerra.  

Aconsellada por súa irmá ( María Otero ou María da Patarela para todos) monta esta pequena mercería.

Co paso dos anos, xa en Entrerrìos, cambia o negocio de especialidade para pasar a ser ultramarinos ata o cerre de actividade aínda que combinaba a actividade coa venda no mercado.

Café bar “ El ultimo Cuplé” abriu as súas portas o 15 de maio de 1958 (día da festa do San Isidro) coincidindo precisamente co estreo da película de Luis de Orduña co mesmo nome que lanzou á fama a unha xove Sara Montiel.

  Rexentado por Francisco Teijeira e a súa dona Emilia López, Milia de Barreira para todos. Nel celebráronse numerosas vodas, convites e incluso comuñóns. A súa merluza con salpicón aínda se mantén no recordo. Cando Paco e dona se xubilaron (1989), comezou a súa andaina Angélica Rocha (Angélica do Carillo). Tras Angélica o local estivo uns anos pechado e reabriría a mans de José Luis Edrosa.

O Cuple trala súa inauguración

Nunha voda

Día de San Miguel

                             

A Bodeguilla leva dende o 1994 funcionando como bar con diferentes persoas ao seu frente: Costas, Julio, Richi, Margarita, Blanquita, José Luis e, xa por último, Alan.

Foi antes que bar polos anos cincuenta,  establecemento de Radio e Televisión Ríos y Rodríguez   no que un xove Germán Rodríguez xunto a Antonio Rios ( nun principio) comezaba na profesión que exerceu toda a vida(venda e reparación de electrodomésticos) primeiro no Souto e despois na súa casa no Outeiro, ata o 2005 no que se xubilou.

 O Café Café que hoxe coñecemos como bar, era a entrada ao fermoso cine Rimar, chamado así polas iniciais de Ríos e Martínez apelidos dos propietarios Antonio Ríos e Mabel Martínez,que abriu as súas portas no mes de marzo do ano l961.

Un cine cunha capacidade de 310 persoas repartidas en tres bloques de butacas de cinco dez e cinco que revolucionou a vida do pobo.

Neste cine proxectáronse as mellores películas do momento, ata o seu cerre no ano 1980 coa proxección da película "Eternamente tuya"

A entrada deste cine desligouse do resto da sala ( o local que hoxe vemos) antes de ser o Café Café, foi videoclube e despois Maruja Recalde transformouno en bar: “O Outeiro”, no ano 1997. 
Tras unha gran reforma no 2009, reabriu coa actual propietaria, Nuria como O Café Café II

O resto do antigo local de cine, a sala,  tardaría algúns anos en abrir como pub Cinema no ano 1988 de mans de Feliciano. No 1999 retomaría o seu nome orixinal  Rimar de novo a mans de Oscar Mosqueira. Cambiaría de nome do 2004 ao 2006 sendo a Sala Metro tendo como xerente a Pablo Sánchez voltando nestes anos  a vir á sala diferentes orquestras.   Luis Villamil collería o traspaso do pub do 2006 ao 2010. Sería Sala Boss  da man de Sergio e Alvaro Pico, e por ultimo  Antonio Novo Rivas co nome de Sala O Que Che Dixen II no 2016, xa moi lonxe estas salas do son do organillo de manivela propio dos bailes de comezo de século.

O cine Rimar

Co auxe do turismo abriron dous novos bares ou mesóns á beira do mar sobre o ano 1970 o Agarimo e o Café Bar Sorpresa.

  O Agarimo, rexentado por Emilio García e Isabel Río (Milio e Belita)abriuse en xullo do 1970. Neste ano compraron o solar por 30000 pesetas. A parte tralo cerre da ferretería do Rubio no ano 82 comezaron a levar este negocio na casa familiar  ata o ano 2013, . Moitos mozos e mozas pasaron polas cociñas e polo restaurante ao longo dos anos.  Permaneceron “Milio e Belita” ao fronte ata o ano 1995 cando xa decidiron deixalo en aluguer pasando a rexentalo Mercedes Dorrego

 Hoxe en día xa non é o Agarimo, senón que nel atopamos a pulpería Mario.

Milio diante da ferraxería

Outro dos bares da praia foi o Café bar Sorpresa, máis coñecido coma O Carillo, que o  abriu no ano setenta  Antonio Rocha Iglesias, pero que pasou por diferentes rexedores ao longo do tempo. Hoxe é o Mesón O Que Che DixenI que ate ben pouco o levou Adrian Juiz.

Pero houbo un tempo no que había moitas máis tabernas algunhas facían baile a parte de  combinar a súa función coa actividade de ultramarinos.

LOCAIS CON BAILE

TIRABEQUE

Non temos a data exacta de cando foi inaugurado o primeiro baile no pobo. Si estamos en poder asegurar que o baile máis antigo do pobo foi o  celebrado no Salón de Tirabeque, que tamén tiña aparte sala de billar.

Consultando o periódico “El eco de San Miguel” do ano 1918, aparecen anuncios deste local, anuncios que se presentaban cando menos atractivos:

“Casa Tirabeque, acreditada fonda y tienda de comestibles y ultramarinos. Billar. Esta casa tiene la particularidad de servir el mejor café. Hay salón de Teatro y Baile.”

“Para evitar la gripe. Tomad café y licores en  Casa Tirabeque y así no tendréis nada que temer. El que apenas se registren casos de la misma obedece a que la gente del pueblo toma café y bebidas en esta casa”, rezaba un anuncio en “El Eco de San Miguel” en setembro dese ano.

Francisco Moreda (Tirabeque) foi o primeiro en organizar bailes no pobo. Concretamente o seu local  estaba no que posteriormente sería o Baile de Don Julián ou Billar.

En agosto de 1918, “El Eco de San Miguel” anunciaba que o Tirabeque, que permanecera cerrado por un período curto de tempo, volvería abrir as súas portas en setembro tras un cambio de local, concretamente o local que funcionou como bar ata os noventa.

SALÓN DE MARCELINO, Os Benitos e Mosquera.

Salón Marcelino, máis coñecido como “as Marcelinas”, foi o segundo salón de baile máis antigo.  Pertencía ás chamadas Marcelinas,  (coñecidas por ese nome xa que seu pai se  chamaba Marcelino e as descendentes todas foron mulleres).

Antoña abriu este local  como salón de baile e rexentábao con man dura, non dubidaba en poñer no seu lugar a calquera home que pretendera facer algo ilícito no local.

Aparte de baile, o local tiña unha pequena taberna e un local para xogar ás cartas.
                   

Antoña de Marcelino

OS BENITOS

No ano 1933 comezaron a súa andaina  no local os BENITOS, Benito Rodríguez e Benito Martínez (Benito de Marcelo e Benito das Marianas) que tras o seu periplo por América decidiron probar sorte no pobo.

Os Benitos rexentaron este local ata o ano 1941 cando é traspasado a Antonio Mosquera  Otero, pasando a ser ata o fin dos seus días “Casa Mosquera”,  rexentado por Antonio Mosquera Otero que, tras a súa andaina por Cuba, dispúxose a levar este local.

Este  novo negocio, en realidade  eran catro, posto que era ultramarinos, ferraxería, taberna e salón. O primeiro que fixo Antonio cando colleu o negocio foi cambiar o mostrador que había por outro de madeira de mármore que imitaba a adega cubana na que el traballara. Entre o mostrador do ultramarinos e a taberna había un paso que levaba á trastenda onde nun tempo se xogaba ás cartas. O ultramarinos e a taberna estaban separados do salón de baile por un tabique de madeira que tiña no medio unha porta  que daba paso ao salón. Cando se entraba no salón, á man dereita atopabamos cun moble para o tocadiscos e os discos  e, encima da porta, había unha plataforma na que estaba o órgano ou o chamado piano jazz-band, empregado nesta época para amenizar as veladas. Ao fondo, á dereita, estaba o palco para as orquestras  e nesa mesma parede, máis ao centro, un gran espello invitaba  ás raparigas a retocarse. Dende  este lugar anunciaban as orquestras que tocarían nos días seguintes.

Rodeaban  o salón, pegados ás paredes, bancos corridos nos que as mulleres máis maiores  se acomodaban vixiando aos danzantes.  Arriba destes bancos, uns ganchos de madeira e metal ofrecían servizo para pendurar os abrigos.

Antonio Mosquera Otero

Na porta, Antoño ou José de Rosgaina cobraban aos mozos. As rapazas e os nenos non pagaban. Benito de Marcelo botáballe unha man no organillo e Benito das Marianas ou de Martín, axudaba a servir.

Remataba o baile á media noite avisando á xente cun apagado e acendido da luz.

O salón de Mosquera, pechou as portas no ano 1969, pero a  taberna  e o ultramarinos seguiron  funcionando ata o  31 de decembro do 1999 cando Mercedes Mosquera, Merceditas para todos os que a coñecemos, se xubilou.

Hoxe no lugar de casa Mosquera temos a farmacia de Laura Martínez, un dos poucos negocios que se mantén en pé no pobo…

O BILLAR

En xuño do ano 1918 aparece un novo salón de Baile que convivirá co salón Marcelino e o Tirabeque durante un tempo. Será o Billar de Julián Díaz Moreda.

“En breve se darán por terminadas las obras que viene realizando el propietario Don Julián Díaz Moreda, ínitmo amigo nuestro en las casas donde se hallaba antes instalado el Salón do Billar de Tirabeque, barbería y almacén de Abraido”. (“El Eco de San Miguel”, xuño de 1918)

Don Julián Díaz foi outro dos moitos emigrantes do pobo. Emigrou a comezos de século xunto con seus irmáns. Cando volveu a Galicia decidiu montar un negocio xunto a seu irmán José. Entre os dous compráronlle a Francisco Moreda o local no que el comezara a facer os bailes con anterioridade a Casa Tirabeque.

No ano 1933 pecha as súas portas durante un curto período de tempo para reformar as instalacións, reabrindo o 13 de xaneiro do ano 1934 como Salón Casino

Funcionaba o billar como bar a diario, sendo moi coñecido polo seu café. Xente de Mondoñedo, A Veiga, Ribadeo… achegábase ao pobo para desfrutar do baile e do café, aínda que tamén servían viños “Cesa”, “Savín” ou “Coes” e mais cervexas “Sinalco”, das que o representante era Eliseo, o “Dula”, que foi promotor posterior da cooperativa Castillo San Damián.

Non sabemos cando cerrou as súas portas como baile. As hemerotecas do momento non o recollen. O salón de billar funcionou ata o ano 1954 e o bar ata o ano 1974, xa en mans do seu fillo Virgilio.

no Billar a familia

Despois do seu periplo como café bar, o Billar unha parte foi a oficina de correos en tempos de Virgilio nun comezo e despois da súa filla Mari Carme, oficina hoxe pechada e outra parte foille alugada a José García e Encarna Piñeiroa local no que instalaron a súa carnicería nun primeiro momento despois duns anos pasárona á praza do Souto.

O LICEO

Foi fundado por Ramón Abraído xunto coa súa primeira dona, Amadora.

Anunciaba a súa apertura no periódico “Las Riberas del Eo”  na súa edición do 17 de xuño do 1933:

“El pasado día 13 se ha inaugurado un nuevo salón de baile que lleva por nombre Liceo. Una numerosa concurrencia premió con sus aplausos a su propietario el comerciante de este pueblo don Ramón Abraído al que deseamos muchos éxitos en su nueva empresa.”

O Liceo, ademais de baile, era sala de cine. Primeiro facían o baile e logo despois poñían a película. O Liceo era un baile de renome e prestixio,  incluso algúns afirman que ao Liceo ía a xente con máis poder adquisitivo daquela época.

“Continúan en este moderno salón las proyecciones cinematográficas, todos los domingos, con mucha animación.

Por tal motivo, felicitamos sinceramente al empresario señor Abraído, que sin regatear esfuerzos ni mirar sacrificos está poniendo a San Miguel a la altura de muchas poblaciones.” (“Las Riberas del Eo”, 13 de xaneiro de 1934).

Albergou grandes eventos da época, como a famosa actuación do tenor Valeriano G. Abraído, sobriño do propietario, ou actuacións de corais, como Cantigas da Mariña, e algunha que outra peza musical.

Tralo peche como sala de cine, reabriu o Liceo a mans de Yolanda Rivas como Cadena 100 sobre o ano 1999.

JOANGO

Xa no ano 1969, o un de marzo, abre a sala de festas “Joango”,  rexentado por José Andrade González, que poucos anos despois fecharía as súas portas vítima do progreso e a modernidade que levaba á xente nova ás salas de festas como o Bahía de Foz ou Rosa Lar de Ribadeo. A xuventude  ía sacando carné de conducir e adquirindo coche o que  permitía desprazarse máis facilmente ata chegar a Burela, onde había grandes bailes nos anos 70 con dúas salas de festas funcionando, e ata Viveiro, onde había outras dúas que competían en presentar cantantes famosos do momento como Víctor Manuel, Los Tres Sudamericanos ou o mesmo Julio Iglesias.

Joango,  como as outras salas de festa do contorno nos anos setenta,  sempre ofrecía   música en directo con orquestras ou cos típicos grupos musicais dos setenta. Entre os que actuaban nesta sala estaban “Los Valles” e “Los Mejoranos” do Valadouro,  entre os que se encontraba o tristemente desaparecido músico Arcadio Mon, ou “Corazones Jóvenes”, de Ribadeo.

Nesta sala tamén se celebrou durante varios anos a gala de elección de mises en San Miguel, organizada polo empresario lucense Garalva.

Tras o seu periplo como sala de festas, José reconverteu esta sala en supermercado que funcionou ata el xubilarse, pasando a rexentalo posteriormente Yolanda Rivas Pavón ata o 2006 e, posteriormente , por Flora que hoxe en día o segue rexentando.

Tabernas e ultramarinos.

CASA MARAGATO

O mercado que se celebraba todos  os venres no Souto, chegou a ser  un dos mellores da comarca e atraía todas as semanas a centos de persoas a comezos do século XX. Así, debido a un prometedor futuro no pobo de San Miguel, chegou Gregorio Fuente Álvarez. Procedente de León, chegou nun principio a San Cosme de Barreiros, onde puxo a típica tenda de ultramarinos no que hoxe coñecemos como o estanco de Nicanor, pero pronto cambiou a ubicación da súa tenda para San Miguel, xa que tiña un gran movemento de mercadorías debido ao mercado.

Primeiro asentouse detrás da casa de Abraído, pero no 1909 comprou a casa que hoxe todos coñecemos como a Casa do Maragato, aínda que o aspecto actual non se corresponde coa casa orixinal, xa que pouco a pouco foron facéndolle engadidos e comprando máis terreo.

Na casa do Maragato ofrecían aceites que viñan en bidóns, picante, arenques e viños do Bierzo, concretamente da zona de Cacabelos (os “Vinos Guerra”), que chegaban en odres no tren a Rábade onde eran recollidos por Gregorio e carretados ata o pobo.

Non só funcionaba como a típica tenda de ultramarinos, senón que tamén era estanco no que se vendían “Ideales”, “Celtas” ou “Cuarteróns”.

No ano 1947, José Fuente,  fillo de Gregorio, casou con Gabriela e á morte do pai seguiron co negocio ata o ano 1979,  ano no que a casa Maragato pechou as súas portas.

Casa Maragato

José Dorrego “ o Mariquito”.

José Dorrego Vázquez era de Vilanova, emigrou moi novo a Cuba onde casou con Elvira que era do pobo. Á súa volta da aventura americana polo ano 1918 construíu unha casiña na que instalou a típica tenda de ultramarinos na que vendía produtos de primeira necesidade e un produto que lle deu o apodo que aínda hoxe perdura, as “ mariquitas” (pequenos arenques salgados). Don José sempre chufaba no seu produto

- Tengo unas mariquitas buenísimas.

Tanto as chufou que todo o mundo o empezou a chamar “ o mariquito”.

José faleceu moi xove no ano 1926.

José Dorrego " o Mariquito"

Francisco Salgado

Ou O Catalán,  xa a comezos de século rexentaba o seu ultramarinos, así o atestigua un anuncio do 1918, sendo  tenda de comestibles e servindo algún viño.

Remedios do Heredeiro

Remedios e o seu marido en 1924 abriron unha tenda de ultramarinos e casa de comidas onde está a coñecida casa do Heredeiro. Pecharon no ano 1935, pois había certos problemas e  non estaba pola labor de "aturar" a ninguén.

Sómente se ocupou o local despois para dispensar o güano para a Sociedade Gandeira.

Mais recentes, xa a mediados de século.

MANOLO DO MERLO

Manuel Dorado Bermúdez, máis coñecido por Manolo do Merlo, foi capitán durante a guerra, pero trala afronta bélica voltou para o pobo e montou o seu bar ultramarinos en plena praza do Souto  ata a súa xubilación.

Aínda que tiña conservas e algún que outro produto o que máis vendía era viño.

de esquerda a dereita Manolo do Merlo, Cora, ?; Silverio, Cachán e ?

 

XAN VILA

Bautista Vila, chegou a San Miguel trala guerra procedente de Ourense nun tempo no que o estraperlo salvaba da fame á gran maioría da xente do pobo.

Comezou vendendo os seus viños do Ribeiro por casas e tabernas co seu carro. Cando o negocio foi a máis xa puido comprar un camión, chegando á Veiga coa súa mercadoría.

Co paso dos anos xa puxeron taberna no pobo ofrecendo un exquisito polbo que a súa dona Pina preparaba con esmero en día de feira todos os últimos domingos de mes.

Xa nos anos 50, en mans dos seus fillos o negocio, tamén se dedicaron á venda de patacas, chegando a  funcionar como almacén.

Mozos diante de Xan Vila

SERA OU MANOLO DA VALEGA

Outra tenda de ultramarinos que todos coñecemos foi a tenda de Sera, aínda que se anunciaba como Bar Manolo. Manuel Fraga Acebo era o marido de Sera e era ebanista, traballaba no seu taller xusto ao lado da tenda, que conviviu moitos anos co zapateiro Torviso, que estaba na entrada da mesma casa, pero á man esquerda.

Torviso

MARIANO DA VALEGA  Irmán de Manolo de Sera, tamén rexentou unha pequena taberna nos Campos ata mediados dos anos oitenta na casa chamada Casa de Antón.

Nun principio vivían na Barranca onde Antoña  Leiro, a súa dona, tiña unha pequena tenda con produtos de primeira necesidade, aínda  que tamén ía co seu burriño polas casas vendendo artigos.

HORTENSIA ROCHA IGLESIAS  tiña o seu pequeno ultramarinos no Souto xusto en fronte ao Areal e traballou nel ata entrados os 90 que pechou as súas portas por xubilación.

MARÍA DE LA PAZ VAZQUEZ FORJAN

Mais coñecida como Pachola, bordaba xunto coas súas irmáns Esther e María a máquina exercendo como costureiras na casa familiar.

A esta profesión se dedicou ata os anos sesenta nos que se veu case que forzada a cambiar de oficio, xa que súa irmá María casou marchando do fogar familiar, e Esther emigrou a Londres.

Nun comezo montou  unha froitería no 1967. Despois foi aumentando o negocio ata convertelo e ultramarinos.

Aconsellada por seus irmáns maiores que traballaban en Lugo nos coñecidos “ Conxelados Troulo”, introduciu os conxelados na súa oferta de artigos entre outros ...

 Chegou a ter carne de balea na súa tenda o que lle esixiu ter cámara  e exercía como carniceiro Manuel  Posada“o Xurelo” .

O negocio de Pachola marchaba ben ata que por desgraza unha enfermidade truncou a súa actividade pechando as portas do seu negocio para sempre no ano 1993.

CASA POPEYE

 o 2 de xullo do 1977  José Antonio Fernández González (Popeye para todos) e Delfina González Martínez (Fina), abren o antigo taller de Baamonde como bar ultramarinos, nacía Casa Popeye. O día da inauguración fora un éxito total, tan só se lles esqueceu aos xoves propietarios ter en conta onde botar os cartos. Solucionaron o problema cunha caixa de zapatos que serviu como rexistradora nos primeiros meses.

 No 1984 abriron ao público a horta da casa reconvertida en terraza . Foi a orixe do Pub Popeye, local de lecer da maioría da rapazada do pobo nas noites de verán, coa súa pereira presidindo a horta, o seu futbolín...

Popeye pechou as súas portas no 2015, pero bueno... aínda queda a esperanza de que algún día volva abrir, non?

Antes de ser Casa Popeye este local foi o TALLER DE COSTURA DE BAAMONDE

José María Baamonde Gutiérrez e a súa muller Xulia tiveron o seu taller de costura en pleno Souto. Foron os xastres máis coñecidos cosendo tanto para home como para muller.

 Polo seu taller pasaron  durante os anos da posguerra moitas mulleres e homes para aprender o oficio de confección de traxes, pantalóns ou camisas. Entre elas/es: Nilo, Angelita de Modesto, Rosa de Alicia, Beatriz de  Marchante, Angélica do Pego (Rentero), Paca do Valego (Ramiro), José do Primero (Reinante), Urcesino do Majo, Presenta, Francisco de Marchante ou Eliseo, irmán de Xulia que foi o sucesor no oficio aínda que na súa propia xastrería.

Aparte de facer traxes para home e muller, tamén vendían mel e cera xa que na horta de detrás da casa, onde anos despois estivo o pub Popeye,  tiñan as súas colmeas. Máis tarde tiveron a centraliña de teléfonos, Nilo atendía esta levando polas casas os telegramas recibidos.

Mozos e mozas traballando no taller de Baamonde

O CHURRASCO  Nos anos oitenta funcionou un bar con parrilla en pleno barrio de Pumarrubín. Rosa e Adolfo, tras vivir un tempo en Salamanca, terra de Adolfo, probaron sorte no pobo para delicia de moitos.  

UNHA PISTA CHEA DE VIDA E RODEADA DE COMERCIOS.
                                                               

No Nadal fixemos múltiples compras, para as cales a gran maioría tivemos que coller o coche e trasladarnos a outro concello para poder realizalas… e pensar que houbo un tempo no que tiñamos unha morea de comercios e que podíamos facer estas  no propio pobo… Así o demostran os anuncios que atopamos entre o 1918 e o 1954.

Os comercios máis antigos dos que temos constancia son os de Leandro Vidueiras e o de Manuel Roibas, xa que a súa publicidade era anunciada en el Eco de San Miguel (ano 1918).

No primeiro deles vendíase quincalla, telas e paquetería, ademais de realizarse confeccións.

Manuel Roibas,  ou O Platieiro, tiña o seu negocio en Nogueiredo, xusto en fronte ao actual Cuple. Vendía tecidos e artigos de mercería anunciándoos como artigos de luxo e sport.

De Manuel Roibas hai que engadir que traballara previamente na  prata xunto cos seus irmáns en Ribadeo a comezos de século. Coñecíanse por o nome de “ Los cuatro Hermanos” e iniciaron múltiples negocios.

Neste mesmo local posteriormente houbo varios negocios.

Xusto facendo esquina, puxo a súa barbería Amando da Ferrería, cando a barbería de toda a vida, de Segundo Leitón pechou as súas portas por xubilación no 1960 aínda que Amando combinaba esta actividade coa venda de madreñas rsta barbería estivo aberta ata o ano 1963 que emigrou a Francia xunto coa súa dona Baselisa.nos

 Tras Amando, Manolo de Pinsapo colleu a barbería.

Na barbeiría

Pero este local tras Manolo permaneceu uns anos pechado ata que na década dos noventa Gloria Rodríguez e Antonio Rocha puxeron a súa peixería despois duns anos dedicados á venda de peixe polas casas.

No local continuo a este, o Rubio no 1962 instalou a súa ferraxería que funcionou ata o ano 1982 vende

 Permanecería pechado o local ata o 95 cando Mari Rivas montou unha pequena mercería. Tras Mari, habería uns anos de peche ata que Anabel Gasalla (perruqueira) volvería abrir.

Imaxínome que habería algún comercio máis a comezos de século, pero ao descoñecer a data na que moitos destes  iniciaron a súa andaina pero carecemos de fontes de información fiables polo que preferinos reservarnos toda referencia.

As MERCERÍAS

A mediados de século funcionaban varias mercerías a parte da de Rosalía Otero ( da que xa falei) a de María da Patarela, Pilar Dorado Martínez, A Cabicha e a de Maruxa do Quincalleiro ou casa Eliseo.

MARIA OTERO DORREGO, máis coñecida por María da Patarela, tiña o seu negocio en pleno Souto ao lado da Taberna de Manolo do Merlo negocio que herdou de súa tía Generosa, polo que deduzo que a comezo de século xa estaría en funcionamento esta mercería.

 Vendía tecidos e artigos relacionados co corte, a confección e  paquetería.

Todo o mundo recorda a María como unha muller menudiña de corpo que adoitaba vestir de negro.

PILAR DORADO MARTÍNEZ  era unha das irmás coñecidas coma do Curioso. Hoxe ningún dos irmáns reside no pobo e a casa familiar de Nogueiredo (ao lado do Correo Vello) vendeuse.

  Pilar, coa axuda das irmás, vendía artigos de mercería, lás e fíos e ademais tiñan unha máquina para coller os puntos das medias, algo moi necesario naqueles tempos nos que un par de medias de cristal eran escasas e custosas.

Como Pilar, INÉS ROCA DE NOVO, esposa dun garda desprazado no pobo, tamén se adicaba á reparación de medias.

Delas non podo precisar a data de apertura mais sí confirmo que estaban abertas xa no ano 1954.

Casa Xonxa ou Eliseo

Eliseo aprendeu o oficio de xastre no taller de costura de súa irma  Julia e cuñado José (o taller de Baamonde). Anos despois abriu a súa xastrería nun local que pertenceu nun tempo ao antigo Billar. Alí, xunto á súa muller, exerceu como xastre e vendeu artigos de mercería ata o ano 84/ 85.

CASA DA CABICHA

Nun principio Daniel Fernández Rodríguez  a comezos de século, máis tarde María, a súa filla, e o seu esposo José Ríos (tralo seu retorno da illa caribeña de Cuba) rexentaron un comercio de tecidos, xénero de punto e novidades que na memoria de moitos permanece, era a Cabicha. A parte de todo o relacionado coa costura e a confección, Tamén nos ofrecían catiuscas, zapatillas, chanclos e  incluso prensa. Por todos é recordada pola súa máquina de bolas de chicle e o seu escaparate abarrotado de artigos.

María e Jose

LA ESQUINA

María Obarrio Penabad abrìa o seu comercio “ La Esquina”  no ano 1955, aínda que era máis coñecida como a Casa do Quincalleiro ou de Maruxa. Como a Cabicha, funcionaba como mercería, venta de telas e todo o necesario para a confección, así coma  calzado: catiuscas, zapatillas… e como novidade ofrecía zocos recen traídos de Ourense.

Suministraban ambos comercios o material escolar así coma múltiples artigos de agasallo.

Os reis Magos de Oriente, sempre botaban un ollo nestas tendas para agasallar aos nenos e nenas. Precisamente nestes comercios dende os primeiros días do Nadal expoñíanse as monecas máis fermosas, e pistolas prateadas como as dos vaqueiros das películas.

Ademais durante os días previos a reis, colocaban un buzón de madeira ao lado da porta da tenda para recoller as cartas dos nenos dirixidas ás Maxestades de Oriente

Maruxa coa súa filla na mercería

Antes da tenda de Maruxa, Vicente Devén Rico trala súa aventura cubana,  tivo a súa zapatería no mesmo local.

Conviviron estas tendas un tempo con Paquín, a librería papelería.

AS TRES BBB

José Miranda Paraje e Antonia Martínez, nos anos trinta, tiñan unha tenda de telas chamada “Las tres bbb” nunha casa hoxe derrubada onde se esta construíndo  un hostal  actualmente.

José   era coñecido como "José das tres BBB" ou" Wertheim" porque vendía máquinas de coser desa marca.

Tralo estalido da guerra pecharon a tenda e marcharon do pobo xa  que José foi perseguido polas súas ideas políticas.

OS ZAPATEIROS

O calzado naqueles tempos reparábase múltiples veces. Deso encargábanse os zapateiros coma Narciso Torviso, que como xa dixen traballaba no seu taller ao carón do ultramarinos de Sera.

Dedicábase a este mesmo oficio Narciso do Puño que tivo o seu local na casa familiar dos Martices. Alí igual amañaba uns zapatos que parcheaba un balón ante os ollos suplicantes dalgún neno...

 Nemesio, foi outro dos zapateiros, tiña o seu taller en pleno Souto nas galerías. Ás veces ofrecía pequenos boliños de pan que traía Josefa Fraga (a súa dona) da panadería de seu irmán  “ La Espiga de Oro” situada nos Campos.

 Panadería que seu irmán Esteban Fraga, montou na casa patrocial tralo seu periplo por terras cubanas.

Un negocio familiar que permaneceu aberto ata o 2000 xa en mans de seu sobriño Suso ( máis coñecido por todos como Tabletas) e a súa dona Lola.

Traballadores da panadería Fraga e da Fábrica de chocolate

Panadería tamén tiñamos en Nogueiredo era a PANADERÍA DOURADO.

No ano 1945 constrúese a casa na que Victoria e Antonio Dorado García montarían a súa panadería.Victoria  nun principio traía o pan todos os venres ao mercado de San Miguel da panadería de seus pais en Vilanova. Unha vez casados viron un negocio interesante e instalaron esta panadería.

Dous anos despois Antonio morreu atropelado polo autobùs de Casanova case diante da casao. Ante tal perda Jesús Dorado irmán de Antonio deixa o seu posto de garda civil en Guadix e volve a San Miguel, collendo o 19 de marzo do 1947 o traspaso da panadería á súa cuñada. Victoria e a súa nena volverían a Vilanova á casa dela e continuaría traballando na panadería familiar. 0 19 de agosto 1948 Jesús casaría coa nosa querida Ofelia rexentando esta panadería ata o ano oitenta e oito.  Semella que aínda teño impregnado aquel olor a pan forneado no forno de leña e aquel calor tan agradable nos días de inverno e a Ofelia recibíndome con todo o cariño cando ía buscar o bolo de pan co avó...

Na panadería con Jesús no centro

Mais a primeira panadería coñecida no pobo foi

“ LA ESTRELLA CUBANA”

Amadora Rocha Iglesias, emigrou a Cuba e alí coñeceu ao que sería o seu compañeiro, Modesto, que era de Monterroso.

Cando volveron do seu periplo por Cuba, instaláronse no pobo e alugaron unha casa en Entrerríos.

 Foi alí onde polos anos vinte montou a que sería a primeira panadería do pobo chamada “ La Estrella Cubana”  

Como non podía facer reformas na casa, fixeron un pequeno caseto  onde instalaron o forno da futura panadería.

Modesto a parte de axudar á súa muller era chófer

CARNICERÍA SAN MIGUEL

En Nogueiredo tivo a súa carnicería Emilio Rodríguez Dorado.

 Emilio, tralo  seu periplo por Cuba voltou a San Miguel e seguiu o oficio de seu pai; tratante de gando. 

Naquel momento seu irmán Domingo  tiña unha carnicería nunha pequena casa  na que hoxe se está a construír un futuro hostal. Cando o irmán deixou o negocio por cambio de actividade, xa que se dedicou aos servizos funerarios fundando a prestixiosa funeraria Rodríguez Dorado, Emilio colleu esta carnicería xunto coa súa dona Otilia Penabad García no 1940.

Pronto cambiarían a situación desta trasladándoa á que foi a súa casa e na que o negocio seguiu ata o peche xusto na beirarrúa de enfronte. Os fillos de Emilio dende moi curta idade estiveron implicados no negocio familiar

Mantiveron este negocio os fillos e nora  Moncho en Ribadeo,  Milio e Carmiña ata o 2004 cando se xubilaron.

Máis tarde pasou a ser perruquería “Salima”, rexentada por Mariola Gutierrez, ata voltar a ser carnicería no 2008 ( hoxe de novo pechada).

CARNICERÍA REIGADA

En plena praza do Souto, no portalón que hoxe vemos ao lado da Bodeguilla, tivo a súa carnicería Reigada. Procedente de Foz, instalouse no pobo na casa de Rosita (hoxe coñecido  vomo o Hotelito). Alí Reigada despachaba a súa carne. O matadoiro tíñao nun pequeno caseto cerca da casa de Andrade.

A FÁBRICA DE CHOCOLATE

No ano 1900 Antonio Gómez  volveu á súa terra unha vez finalizada a guerra en Cuba, onde el foi comandante.  Así foi como comezou a construción do que hoxe coñecemos como a casa do Comandante.

Nun comezo, a dona de Don Antonio, Baltasara, atendía unha tenda de ultramarinos na que se vendían diferentes artigos, entre eles o chocolate.

Foi anos despois, no 1942, cando a filla destes, Nicolasa, xunto co seu marido e fillos, abriu as portas do que sería a primeira fábrica de chocolate coñecida en San Miguel. O marido de Nicolasa xa tiña dúas  fábricas de chocolate: unha na Veiga  (de onde el era orixinario) e outra en Ferreira. Foi cando pechou esta ultima cando abriu en San Miguel.

O cacao traíano de Cuba e África, pero todo el estaba sometido a un duro control trala guerra civil.

Atendían por unha fiestra aos nenos que viñan da escola, aos que sempre lles tiñan uns puros de chocolate para endozar os días.

Pero esta non foi a única fábrica de chocolate que houbo no pobo... quen non recorda a fábrica   de Chocolates Bambú que Camilo Pérez tivo na Obra Pía nos noventa aínda que a quen víamos traballando alí normalmente era a Avelino.

A BARBERÍA DE RAMÓN DO CHAPARRO.

Ramón Penabad García iniciou a súa andadura na barbería sobre o 1950 herdando o seu oficio o seu fillo Pepe, que continuou o negocio ata o ano 1990. Foron moitos os cabaleiros que nas súas mans se retocaron.

PERRUQUERÍA OLIVA

Oliva Soto iniciou a súa andaina na perruquería que todos coñecemos en decembro do 1974 ata os nosos días aínda que a súa actividade iniciouna en Nogueiredo no coñecido Correo Vello.

 Toda unha institución no pobo, aínda que agora o dirixe María Eugenia Soto, sobriña de Oliva.

LEGÍA PANCHITA

 Jose Antonio Rocha,  facía  lixivia na horta  de Lagazpe a chamada Lexía Panchita.  Coa sosa que lle quedaba pintábanse as raias do campo da Grila.

EUGENIO LEITON E SEGUNDO.

Foi Eugenio Leitón persoeiro con múltiples oficios xa que a comezos de século foi barbeiro, operario de eléctrica del Masma ( primeira compañía que deu luz pola zona dende Lourenzá á costa e que foi fundada por Damián López) e o corresponsal de “el pueblo Gallego” un periódico de Vigo, que foi dirixido por Portela Valladares ( chegou a ser  Presidente do goberno polo trinta e pico). Como anécdota sinalar que Portela Valladares chegou a visitar e   parou a saudar dunha que pasaba polo pobo ao seu corresponsal.

Así o recolle a nova o mesmo periódico en novembro do 1933 en plena campaña electoral nas que se facía a segunda volta das eleccións xerais da Segunda República nas que as mulleres votaron por primeira vez.

O oficio do pai herdouno Segundo o cal compaxinou os tres oficios con mestría tras un corto periplo polas Américas, como outros moitos Segundo foi emigrantes e colaborou coa Sociedade de Instrución Hijos de San Miguel y Reinante. 
Tras Segundo Julia a súa filla tivo unha mercería no seu local ata o ano oitenta e nove.  

CONFEITARÍA JOSÉ MARTÍNEZ E AMADORA ROCHA.

Poucos recordarán a confeitaría que  José Martínez, o crego, e a súa dona a comezos do 1936 tiveron na Granda. A súa andaina foi moi curta debida ao estalido da guerra.


Este foi un pequeno recordo a aqueles comercios cercanos e familiares que pouco a pouco presos da modernidade por un lado e da falta de relevo foron pechando.
Esperamos non ternos esquecidos de ningún e de ser asi tentaremos reparar o dano.

Fotografía: Arquivo seminario de Estudos Os Espigueiros.
Agradecememtos a todos os colaboradores.