Hoxe compartimos con vós un mapa aproximado da toponimia de San Miguel. Obviamente falta a colocación de todos os topónimos dos montes e hidrónimos (deixo o apartado para a seguinte) convidándovos a todos e todas a axudar a completalo, correxir erros e que se perda o menor número de topónimos, unha gran riqueza que por desgracia se está perdendo.
Temos algúns topónimos máis por colocar, sabemos o lugar aproximado pero non o lugar específico así que de momento quedan na "recámara" .
Día para xuntarnos, recordar e falar.
No ano 1969 os técnicos da oficina de extensión agraria de Ribadeo puxéronse en contacto coa xuventude de San Miguel para poñer en marcha un Plantel.
Ao fronte da oficina, Antonio Oca Fernández, acompañábano na relación coa xuventude María del Carmen Carballeda Pérez, Ramón Lanza e Emilio Rodríguez Calvo.
Os Planteles ían dirixidos a mozos e mozas maiores de 14 años aos que lles ofertaban diversos tipos de actividades co fin de elevar os coñecementos destes non só en materia agraria se non a nivel de cultura xeral.
Onte contamos coa presenza de Antonio Oca no noso Parladoiro falándonos dos principios que dirixian o Plantel, os pequenos atrancos, o por que de facer aquí un Plantel...
Pero non so contamos coa súa presenza, se non que tamén asistiron gran número daqueles mozos e mozas que daquela tiñan grandes desexos de liberarse das antigas ataduras, que traballaron pola defensa da igualdade entre homes e mulleres, de empregar o noso idioma e preguntarse e opinar sobre temas que nas súas casas eran tabú.
As reunións do Plantel suscitaron a preocupación de máis dunha familia e incluso das autoridades pertinentes que vían certas accións que poderían atentar contra os principios do réxime. O que deu moito para falar.
Entre contos e contos chegamos as nove da noite e cunha vasiño de chocolate nunha man e unha filloa na outra despedímonos de Antonio. Un pracer atopar xente así e poder falar, aprender e desfrutar.
Un día perfecto esperamos vervos pronto na seguinte actividade.
Deixo o enlace a aquel artigo que fixéramos no seu momento sobre o Plantel.
https://osespigueiros.blogspot.com/2019/10/o-plantel-da-extension-agraria.html?m=1
Segundo a Real Academia Galega defínese na súa segunda acepción como
substantivo masculino
“Nome distinto do
propio polo que é coñecida unha persoa.”
Son
os alias algo moi próximo a nós, como parte da esencia de cada pobo, referencia
á hora de sinalar lugares, persoas e casas.
Vou
a “cas Pepita da Barranca”, vou onde “Pancho do Heredeiro” ou quedei con “Tino
de Marchante”... O que é máis que
probable é que moitos (incluídos nós ata
que comezamos neste periplo) descoñecemos que veñen de moi antigo.
Moitos
destes alias proveñen de antigos oficios exercidos no pobo como é o caso de
CESTEIRO. Dicir como anécdota que o
alias vén dunha cesteira e non dun
cesteiro. Esta muller provinte do Cádavo, andaba de feira en feira ata que
contraeu matrimonio no pobo. Aparece este alias xa nunha escritura do ano
1869 no que se fala de “José María Rodríguez, alias Cesteiro.”
CIRURXÁ todos coñecen ou máis ben coñeceron
ás da “cirurxá”. O nome ven de Fernando Santar cirurxán de San Miguel de
Reinante casado con Josefa Abraido pais entre outros de Venancio Santar, benfeitor
e promotor da construción do noso cemiterio actual e dono do panteón que recibe
o seu nome. Eran tres irmáns e tres irmás dos cales tan só tiveron descendencia
e ficaron no pobo as irmás polo que este nome pasou ao feminino, “cirurxá”.
CLAVEIRO, o bisavó dos actuais “Claveiros”
facía cravos e traballaba o latón na hoxe patrucial casa do Sancristán. Cando
fixo fortuna comprou a casa patrucial do Claveiro. Non atopamos referencias en
escrituras tan so os testemuños orais de familiares e veciños.
 |
| Detalle do listado feito con motivo do reparto dos montes comunais. |
COMANDANTE Antonio Gómez López participou na
afronta bélica pola independencia cubana chegando a ser comandante. Cando o enfrontamento
finalizou volveu para a súa terra e remodelou a súa casa patrucial a cal se comezou
a chamar a casa do Comandante. Máis tarde comezaría a coñecerse tamén como a
casa de Lastra.
Os Lastra eran chocolateiros na
Veiga, alí foi casar precisamente unha filla do Comandante que unha vez quedou
viúva instalouse en San Miguel e comezaron
a facer chocolate na mesma casa.
CORDEIRO neste caso non temos referencia en
escrituras se non que é a memoria viva que fala dun antigo cordeiro nesta casa.
CORREO
VELLO antigamente na pequena casa que hoxe desapareceu recibíase o correo. É
máis que probable que exercera esta función dende moi antigo posto que esta
casiña estaba situada en pleno camiño real dende hai séculos concretamente
aparece referencia a ela nunha escritura do 1683 no que se aforaba unha finca
situada en pleno Camiño Real e que lindaba coa Cruz de Fernandares.
PIELES posiblemente faga referencia ao estanques
de curtir situados xusto detrás de onde
estaría a casa de Francisco máis
coñecido como “Pieles” aparece referencia a estos estancos nunha escritura do ano
1822 “viven en una casa que linda con
los corgos o estancos de curtir de las Casas de los Martices.”
PLATIEIRO eran catro irmáns que se encargaban
a traballar a plata en Ribadeo.
SACRISTÁN, orixe relativamente recente de
comezo do século XX cando Felipe Fernández exercía de Sancristán aínda que foi
máis coñecida a súa dona Josefa Rodríguez Pérez de Moreda que exerceu de
Sancristana en moitos rosarios.
Este Felipe foi fillo do chamado Sabelo de
Noceda, as súas irmás de feito eran coñecidas como as Sabelas aínda a pesar de
unha chamarse Josefa e outra Antonia, este apodo foi herdado por un bisneto
anos despois.
SALEIRO comezaron a prestar servizos
funerarios nos que nos comezos se empregaba o sal para embalsamar aos
falecidos. Descoñecemos dende que ano
VIGILANTE, O avó foi vixiante da vía do tren e
herdou este nome toda a familia.
ZARRULLEIRO disque
os seus antepasados desta casa viñeran da zona de Ourense e arranxaban
paraugas. Investigando a existencia da palabra tanto na RAG como na RAE non se
atopou mais sí atopamos a existencia de ZURRULLEIRO palabra empregada en León
para definir aos hoxalateiros e caldereiros, polo que a orixe pode ser leonesa
e non ourensá.
Outros alias proveñen de nomes ou apelidos
dos seus antecesores e así nolo demostran diversas escrituras particulares que
nos deixaron ler e o catastro do Marqués da Ensenada (principal informador que
tivemos en conta)
ANDRÉS GÓMEZ
figura como veciño de Salgendez no ano 1763 como labrador de 73 anos cun fillo
varón chamado Alonso de 39 anos. Este nome aparece en múltiples ocasións e
escrituras.
ANXELA
este nome ven de antigo sendo a propietaria dunha casa en Salxende e incluso deu nome a unha das
fontes que hoxe en día todos/as recordan como é a Fonte de Marica de Ánxela,
esta María foi filla precisamente desta muller.
BALSA da. Poida que xa perdido este apelido no pobo, tan so queda a casa chamada de Balsa. Figura no Catastro do Marqués Bernardo da Balsa xa en Casaldeite como labrador de 56 anos con dous fillos
 |
| Detalle do Catastro do Marqués da Ensenada 1763, concretamente cita a Andrés Gómez e Baltasar Dorado como dono da Casa da Granda. |
COUSO,
sen dúbida este alias na actualidade provén do que foi o apelido Couso, moitos
veciños/as apelidaban así no 1763 (hoxe ninguén o ten).
Ramón Díaz Couso
Francisco Díaz Couso
É
máis que probable que fora apelido composto como Pérez de Moreda e desaparecera
o segundo apelido quedando relegado a alias neste caso.
DOPICO/PASCUA.
Por todos coñecida a Casa de Dopico ou Pazo de Triana, tamén debemos dicir que
coñecímos a Manolo Dopico tamén como Manolo da Pascua, quizais tivo algunha
relación coa pequena bautizada no 1741 bautizada como Francisca Pascua Dominga
filla de xente de renome no pobo por aquel enton.
DOURADO
todos coñecemos a casa de Dourado o que
igual descoñecemos é que este apelido ten profundas raíces no pobo. Figura como propietario da Casa Grande da
Granda don Baltasar Dorado no catastro
do Marques da Ensenada no 1763.
GALLO
figura como fillo Dalgo JOsé de Leira Gallo, labrador de 44 anos con tres
fillos por aquel entón e Francisco Gallo
LEGAZPE,
aparece como fillo dalgo Francisco Legaspi
no Marqués da Ensenada tendo por aquel entón corenta anos e sete fillos.
 |
| Catastro marqués da Ensenada |
MARCOS,
figura no 1763 Pedro Fernández de Marcos con 44 anos por aquel entonces con
tres fillos, algun/ha seguramente proveña deste Pedro.
MARELO
por casualidade revisando os veciños que aparecen reflectidos no Catastro do
Marqués da Ensenada no ano 1763 salta a miña ateción Caietana Fernández do
Marelo será esta Caietana a que lles deu este aleas aos “marelos”
MESO
este nome comezaron a empregalo como diminutivo de Demetrio, acortándoo a Meso.
Tal e como nos explicou o noso
benquerido amigo César de Meso.
MOREDA
este apelido no seu momento foi un apelido composto eran os Pérez de Moreda,
colonos da casa de Pumarín.
NEIRA 1763 Gregorio de Neira.
PACENCIA,
moitos pensamos que este alias era derivado de que os seus antepasados tiñan
moita paciencia pero non. Consultando o Marqués da Ensenada percatámonos de que
este alias ven dun apelido composto López – Paciencia bastante abundante no
1763.
Francisco López Paciencia
José López Paciencia 1810
POUPARIN aos nosos días tan
só chegou a chamada Cortiña de Pouparin hoxe ocupada por unha grande
urbanización e que noutrora estaba ocupada por un fermoso caserío de polo menos
fins do XVIII. Neste caserío viviron os Fernández- Pouparin.
Pedro Fernández Pouparín era pai de
Vicenta Fernandez Pouparin que casou con Ramón Pérez de Moreda (da casa de
Moreda) en Nogueiredo sobre o 1780 da cl descenderon varias ramas familiares do
pobo coñecidas ata hoxe en día e que se foron entremezclando: os Novo Falcón,
Sancristán e Marchante
RAMONCITO, tomase este alias para referirnos aos
familiares de Don Ramoncito, Don Ramón
Iglesias médico do pobo.
RANCAÑO o
apelido en si ven concretamente de Pico de Outeiro, (Castro de Ribera de Lea) cando Marcelino
Rancaño ven traballar serrando pinos e
como carpinteiro. Marcelino casa con María García Blanco (coñecida como Marica de Concha, xa que eran
por aquel entonces os de Concha) O alias “Os de Concha” foi desaparecendo, pasando a coñecerse a un dos fillos como
Rancaño. Hoxe a casa coñécese por outro alias máis relacionado con feitos
futbolísticos como casa de Ayala.
RECALDE
un mozo procedente de Panes (Asturias) emigar a Cuba onde coñece a
unha moza de San Miguel alí casan e tenen tres fillos volvendo á terra dela, o
resto... creo que xa o sabemos todos...
ROCHA un
dos apelidos máis correntes no noso pobo que ven dende moi antigo. Sempre foi o
máis numeroso aparecendo normalmente como de la Rocha.
Francisco González de la Rocha, fillo
dalgo no 1763 con 39 anos daquela e cinco fillos
José González de la Rocha
Gabriel Díaz de la Rocha
Juan González Díaz de la Rocha casado con
cinco nenos e 41 anos no 1763
Gabriel Díaz de la Rocha vende a Ramón de
Soto unha finca na Rigueira de Salxendez
no 1810
Imaxinamos que estes apelidos compostos,
correron a mesma sorte que outros, nuns casos quedou so o primeiro, noutros o
segundo.
ANTONIO DO SERODO, figura no ano
1763 como labrador de Salgendez con tres nenas por aquel entón
TEIXEIRA
sen dúbida ven do apelido, apelido que ven de tan antigo como do 1763 que
aparece Francisco Teixeira como veciño de San Miguel.
TOMÁS GALO
sen dúbida algunha provén de Thomás Gallo, labrador ao que Juan Acevedo Pardo
Taboada aforou no 1794 unha finca en Pozo del Asno.
.
Outros alias fan referencia ao lugar do
que os seus antepasados proviron.
O CATALÁN, cabe
dicir que parece ser que non foi un catalán se non unha catalá a que deu orixe
a este alias.
Examinando os arquivos
parroquiais concretamente o libro de bautismos. O cinco de xuño de 1868 nace
Antonia Salgado Ferrer que foi coñecida máis en diante como a “catalana” filla
natural de Josefa Salgado Ferrer. Esta JOsefa foi filla de Andrés Salgado e a
súa muller Mariana Ferrer natural de Vich da provincia de Lérida, sendo padriño
Jesús Salgado irmá da nai da criatura. Polo que podemos afirmar que este alias
ten a súa orixe en Cataluña.
ESTELO, está familia procedía
da parroquia de Estelo en Mondoñedo.
GRANADO carabineiro procedente de Granada é destinado
a San Miguel casando cunha moza do pobo, dando nome a esta casa, a casa do
Granado.
MARAGATO,
don Gregorio Fuente nos anos trinta, procedente da zona do Bierzo (León)
instalouse nun primeiro momento en San Cosme de Barreiros ofrecendo os seus
produtos procedentes do Bierzo precisamente entre eles o viño. Tras un tempo en
San Cosme trasladouse a San Miguel precisamente á casa que hoxe coñecemos como
a casa do Maragato, onde puxo a súa cantina e ultramarinos que funcionou ata o
ano 1979.
MONTERROSO Amadora Rocha Iglesias, emigrou a Cuba e alí coñeceu ao que
sería o seu compañeiro, Modesto, que era de Monterroso.
Cando volveron do seu periplo por
Cuba, instaláronse no pobo e alugaron unha casa en Entrerríos.
Foi alí onde polos anos vinte
montou a que sería a primeira panadería do pobo chamada “ La Estrella
Cubana”
Como non podía facer
reformas na casa, fixeron un pequeno caseto onde instalaron o forno
da futura panadería.
Modesto a parte de
axudar á súa muller era chófer. A procedencia de Modesto deu lugar ao alias de
Ortensia de Monterroso ou da Panadería.
VALADOURO,
no 1683 facendo referencia aos lindes dunha finca en venda como lindante figura
xa don Pedro do Baladouro, imaxinamos que o Valadouro sería con V e que a
procedencia do citado Pedro sexa precisamente O Valadouro.
VIDAL,
estes veciños/as nosos viñeron precisamente
deste lugar de Trabada. Tralo seu
periplo por Cuba volveron á terra e como tiñan familia en San Miguel decidiron
mercar unha casiña na que se instalaron e onde foron coñecidos coma os de
Vidal.
Hai algúns máis como
Nocellego ou Cabarqués mais non temos certificación algunha deles supoñemos que
Nocellego provirá de Noceda e Cabarqués de Cabarcos mais non temos probas.
Outros moitos alias,
descoñecemos realmente a orixe porque son realmente estraños pero sí
certificamos a súa existencia dende moi
antigo.
BIRBINO descoñecemos o significado mais diremos que
atopamos este alias xa no ano 1841 fan referencia a Francisco Rodríguez aleas
Bervino que por aquel entonces era viúvo
de María Vázquez e tiña for fillos a Ana Vázques e José García.
Máis en diante, atopamos un foro que José
Díaz Couso lle fai a Rita Bervina por
unha casa sita en Salxende.
CERDEIRA, este alias empregouse
polo menos dende o ano 1732. Dentro do Arquivo Histórico Nacional, facendo
referencia ás pertenzas do Convento de Vilanova en referencia aos bens de don
Andrés Alonso fan referencia a un caserío e unha cortiña nas Zerdeiras que
testaba con María García, viúva de Domingo Pérez Liziana.
Máis en diante no ano
1763 no inventario de muíños enunciados no Catastro do Marqués da Ensenada
falan dos antigos muíños da Cerdeira.
MACOCA , realiza Francisco de
Soto un foro no ano 1828 a Francisco Alonso aleas Macoca do Coto de
Villa César.
O MÓGARO. No ano 1857
falan de José García alias o “mogaro”, GALLOPÍN de Reinante, leva
empregándose dende o 1864.
PATELA no ano 1883 aparece Josefa da Patela que tiña
unha finca lindante coa casa de don Francisco López Pacencia.
 |
| Escritura particular na que se fala de Miguel Francisco Pie de Pao. |
PE DE PAO, descoñecemos a orixe e o porque deste alias
pero xa se empregaba no ano 1806, Ramón de Soto fai un foro por unha finca na
Veiga do Morgullón que linda con Miguel Francisco Pie de Pao.
No ano 1848 véndese unha
finca lindante con Pedro do Rego alias “CASTAÑOLAS” e no 1853 atopamos
na
partixa de fincabilidade de don Domingo Gómez no ano de 1854 referencias a unha finca
colindande con O GRILO cercana á zona de San Acisclo.
A modo anecdótico
aparece como veciño da Parroquia de San Miguel Josehp Carruza no ano 1763 no
Catastro do Marqués da Ensenada.
Outros alias veñen sen
dúbida de características ben definidas dun dos seus ancestros, gustos,
aficións e mesmo coletillas empregadas no seu falar.
O ROXO, parece
ser que ven de que os antepasados desta casa era de cabelos alaranxados.
BAILARÍN, falando da nosa Guillermina de Casa Gallego,
comentábanos que o antepasado que lles dera nome que gostaba moito da danza.
Verdade ou non, este alias lévase empregando dende o ano 1854 para facer referencia a “Antonio de La Rocha
aleas Bailarín”
CURIOSO, non temos certificación exacta da súa
procedencia nin dende que ano exacto se comezou a empregar pero parece ser por voz dos seus familiares que
ven de que un antepasado desta casa gustaba de ir sempre moi ben vestido, é
dicir gustaba de ir curioso.
CASETO eran catro irmáns
orfos que viñeron da zona da Insua e nos primeiros anos de vida aquí viviron nun
pequeno caseto cerca do que coñecemos como Tropezón.
MARIQUITO falando cunha familiar soubemos da
orixe deste alias.
José Dorrego
Vázquez era de Vilanova, emigrou moi novo a Cuba onde casou con Elvira que era
do pobo. Á súa volta da aventura americana polo ano 1918 construíu unha casiña
na que instalou a típica tenda de ultramarinos na que vendía produtos de
primeira necesidade e un produto que lle deu o apodo que aínda hoxe perdura, as
“ mariquitas” (pequenos arenques salgados). Don José sempre chufaba no seu
produto
- Tengo unas
mariquitas buenísimas.
Tanto as
chufou que todo o mundo o empezou a chamar “ o mariquito”.
José faleceu
moi xove no ano 1926.
HEREDEIRO, recibiu nome esta casa
tras José Dorado herdar a herencia de seu tio en Cuba.
Existen outros moitos alias dos que
descoñecemos tanto a súa orixe como a data na que comezaron a empregarse.
Consultando o reparto dos montes Comunais realizado
no 1952, hai un extenso listado de todos os veciños co nome e o sobrenome e dos
cales algúns xa non teñen familia nin relación co pobo:
Felipon, Moreno, Avelino, Miranda,
Chaparro, Condadés, Balega, Bealdo, Pereiro, Marchante, Estelo, Dasviudas, Arvasio, Patarela, Merlo,
Gorila, Pelayo, Ferreiro, Pequeno, Carballeiro, Ramonillo, Mayo, Vigilante,
Cariñoso, Tendeiro, Puño,Chancleiro, Fuco, Majo, Plácido, Asturiano, Antón, Penelas,
Sabina, Salustiano, Anuca, Cachela, Alvarin, Mateo, Piedra, Rosalía, Cándida, Marcela, Clemente, Mingolero, Gorrión
, Mañoes, Marola, Coxo, Camilo, Carillo, Martín, Capataz, Calderón, Chepa,
Paxaro, Cabicha, Bernaldo, Xastrón, Donís, Culán, Perico de Miguel, Farangulla,
Chicho, Tirabeque, Julio, Caraño, Prim, Marcelo, Pericón, Gallita, Cartiñas, Pelayo,
Mingon, Gallito...
Intuímos que algúns veñen do nome dun dos
seus antepasados, algúns bastante recentes: Julio, Camilo, Antón...
Esperamos que este artigo sexa do agrado
de todo o mundo, non foi feito con ánimo de ofender se non que nos dedicamos a
ler documentación antiga na que fomos atopando todos estes alias que en moitos
casos nos sorprendeu a antigüidade coa que se levan usando. Agradeceríamos a
vosa axuda para poder completalo xa que todos temos algunha que outra anécdota
familiar seguramente relacionada co tema
PAZO
DE PUMARÍN (1744-1749)
O
PREITO HEREDITARIO DE GASPAR E CARLOS ACEVEDO PARDO TABOADA
Xa temos publicado neste blog tempo
atrás sobre a heráldica e a xenealoxía do Pazo de Pumarín, a coñecido “de
sempre” como Casa de Moreda, mais, despois da documentación que foi manando de
distintas fontes, nós non facemos máis que seguir a costume dos propios da casa
e dos que antigamente se referían a eles como “a Casa do Pacio” ou ”o dono da Casa do Pacio” polo menos ata
principios do século XIX, logo foi cando por medio dun foro se constituíu como
fogar da familia Moreda a cambio de pagar unha boa pensión anual en ferrados de
trigo.
Antes de entrar en materia, queremos volver a contar como empezamos a documentarnos sobre esta propiedade, primeiro por unha casualidade, logo o interese que nos espertou a posibilidade de coñecer algo da súa historia.
Fai xa como seis anos o Arquivo do Reino de Galicia, publicou na súa páxina de Facebook (as redes sociais tamén poden aportar) un plano que dicía ser do ano 1748 que representaba unha zona cerca da praia das Catedrais e que pertencía a documentación do preito dos irmáns Gaspar e Carlos de Acevedo Pardo Taboada a morte da súa nai María Josefa Pardo Taboada.
Logo vimos que representaba a zona de Pumarín, Pereira e Os Campos, de
San Miguel de Reinante, coa casa de Moreda como elemento destacado. Pois si no
Arquivo do Reino de Galicia na Coruña, había información, alí nos diriximos, e,
en varias visitas, coa colaboración dos empregados do mesmo tivemos a
oportunidade de embebernos na lectura dos vellos folios e de facer copias de
moitas das páxinas, cumprindo o protocolo de autorización que teñen establecido
para elo. A documentación é extensa, forma parte dos fondos da Real Audiencia
de Galicia e ten as sinatura 3338/10
e 3339/10. Consta de 5 “legajos” cosidos con fío
de cánabo que si ben non chegamos a escudriñar ao cento por cento porque tamén
contiñan información complementaria ao tema principal, si que sacamos
información bastante para coñecer a xenealoxía da Casa e esta historia do
século XVIII, que coincide coa dos últimos membros da familia Pardo Taboada que
viviron en San Miguel.
Polo tanto, dúas anotacións: a
transcrición dos documentos orixinais está feita por nós, polo Seminario de
Estudos os Espigueiros, que nos valeu de proba de fogo para mergullarnos nisto
de ler manuscritos antigos, non moito, ( ainda non nos validan primeiro de
paleografía), e segunda, as citas textuais, polo interese que pode ter o léxico
empregado e a ortografía, responden á literalidade do orixinal, non así a
grafía dado que a abundancia das abreviaturas empregadas, falta de signos de puntuación
e palabras sen separación unhas das outras dificultaría a comprensión da
lectura.
Pois ben, si antes fixemos un relato
xeral da fundación da casa por Álvaro Taboada e a súa muller Violante de
Andrade no século XVI, todas as súas propiedades e as vicisitudes polas que
atravesaron os sucesores que as desfrutaron (entre as que non escasearon as
xudiciais), hoxe imos ir máis ao detalle, fisgando na casa, nas relacións deses
veciños fidalgos e xa de paso “coñecer” algúns veciños máis; para elo non imos
traelos a eles, imos intentar ser nós os que visitemos unha época concreta en
San Miguel e ser os espectadores dunha liorta xudicial entre dous irmáns
orixinada ¡como non! por diferenzas hereditarias, enredo no que eles son os
protagonistas, pero hai máis personaxes, algúns obrigados pola súa profesión
coma o funcionario xudicial Ignacio de Añón Riobóo desprazado para esta
función desde a Coruña a Barreiros, ou os avogados. Outros involuntarios, xente
do pobo, labradores que se ven no compromiso de reter, por orde xudicial, as
rendas que debían pagar aos herdeiros da Casa, ou coa ingrata labor de
testificar na causa dun dos dous irmáns, sendo como eran estes os donos das
terras que labraban en arrendo. Non foi cousa de meses, durou anos, o redor de
cinco. Daquela os temas de xulgados tamén levaban o seu tempo, escribían a man
e movíanse andando ou a cabalo.
Situámonos no ano 1744 e atopamos
protagonistas.
•
María Josefa Pardo
de Zela Ulloa e Taboada, a petrucia da
casa, estaba viúva e acaba de falecer recentemente, ten sete descendentes:
•
Gaspar de Acevedo
Pardo e Taboada, o fillo maior, por cuxo
motivo é o herdeiro do vínculo e morgado fundado polos antecesores 150 anos
atrás. Era un fidalgo, casado con Isabel Abello Prelo Castrillón, de Castropol,
teñen un fillo (cremos que único). É o herdeiro da “casa dos escudos” de
Pumarín e ferrados de terra, bastantes, e polo tanto perceptor de rendas
pagadas en medeiros de trigo e cebada, ou en ferrados de gran polo mes de
setembro.
•
Carlos Miguel de
Acevedo Pardo e Taboada, o fillo mellorado
nos testamentos tanto polo pai como pola nai. Presentase como Capitan de
Granaderos del Regimiento de infantería de milicias de Oviedo, ademais
doutras Delegaciones Reales. Era Delegado Real da confección do Catastro
de Ensenada no partido xudicial de Ribadeo e Delegado Real do “alfonil”
do sal en Ribadeo. O que se di unha persoa “situada” e con influencias.
•
Antonia de Acevedo Pardo e Taboada, difunta. Estivo casada con Manuel González Balcarze
Cuellar Bustillo y España veciño de Campo, administración da Vila de
Ponferrada.
• Cathalina de Acevedo Pardo e Taboada.
• Francisca de Acevedo Pardo e Taboada.
• María de Acevedo Pardo e Taboada.
• Juana de Acevedo Pardo e Taboada.
As irmás
neste caso non dan moito que dicir, máis que nada porque, segundo din os
documentos, venderan a súa lexitima, coa venia de súa nai, a seu irmán Carlos
por 3.000 ducados cada unha, ademais de habelas defendido “en el
prolijo y costoso pleito” que tiveran con seu irmán Gaspar cando
morreu o pai facía anos. As diferencias hereditarias dos irmáns xa viñan de
atrás. Por ese motivo elas teñen pouco papel no desenvolvemento da historia. As
diferenzas estaban pois entre os dous irmáns. Gaspar como herdeiro dos bens que
estaban vinculados a Casa de Pumarín en San Miguel, San Pedro de
Benquerencia, Santiago de Reinante e o lugar de Noceda desde facía século e
medio, e Carlos como herdeiro de practicamente todo o demais. ¿E que era o
demais?, todo o que nese tempo adquiriran con compras ou outras herdanzas os
antepasados, si era o caso, e aí estaba o “quiz” da cuestión, dilucidar cales
eran uns e cales outros, cousa complicada cando hai moitas propiedades e pouca
vontade para entenderse. Inda que tiñan unha referencia na solución (acordada
sen tribunais) doutra lea hereditaria similar, entre súa bisavoa Catalina
Pardo Taboada e a cuñada desta Catalina de Vivero Navia e Villaamil en
1661, a cousa non resultou doada.
Os
escenarios dos feitos son varios, sitúanse en San Miguel de Reinante,
Ribadeo e Castropol e na Coruña. En San Miguel porque é onde esta
está a Casa patrucial e a maioría das terras das que se benefician os irmáns
Acevedo; en Ribadeo onde vive Carlos Acevedo na que hoxe é coñecida como a
Aduana Vella, preto do peirao de Porcillán; en Castropol, onde por razóns de
casamento vivía a nai María Josefa e algunha das fillas. María Josefa Pardo
de Zela Ulloa e Taboada con súa irmá Antonia, foron as dúas únicas
fillas de Juan Pardo Taboada posuidor da Casa de Pumarín a finais do
século XVII. As dúas casaron en Asturias. María Josefa con Gregorio Antonio de Acevedo Pardo Villamil e Montenegro, como dixemos en Castropol,
e Antonia con Diego Fafián del Busto,
de Tapia. Por último, na Coruña, onde está a sede do tribunal, onde actúan os
avogados e se dirime o litixio.
Nada máis morrer a nai en 1744 foi
Carlos de Acevedo o que, o 20 de xullo, puxo demanda vendo como seu irmán
recollía todas as colleitas e se facía con todos os bens da casa, mobles e
gandos, sendo como era el o herdeiro universal de case todo o que non
pertencera ao vínculo. Deu poder ao procurador Antonio de Miramontes para que o
representara na Real Audiencia e presentaron un memorial con 183 propiedades e
dereitos que el pretendía que lle deran,“a lo menos pro indiviso”. No
que concirne a seu irmán Gaspar que “se ha aprovechado sin cuenta ni razón
de los muebles y semovientes de dicha herencia que excede a lo que della le
puede pertenezer y pretende intrusarse en los bienes raíces, sus frutos y rrentas...”,
dado que xa se están recollendo as colleitas, pídelle ao tribunal
que se embarguen e que as rendas queden en poder dos colonos ata que se faga a
partición e se determine a quen deben pagalas, para cuxa partición “las
partes nombren sus hombres buenos tasadores, contadores y tercero en caso de
discordia”.
O
memorial presentado por Carlos non só recolle fincas e rendas, os dous
herdeiros da Casa tamén piden “el juro con su principal que cobraba y
percibía dicha Doña María (a nai) en la Villa de Madrid situado sobre
las alcabalas de esta provincia y más bienes que expresa el real privilegio de
su imposición”. Outra disputa era sobre o privilexio de ostentar o
padroado da Capela Maior da igrexa de San Miguel, polo cal o herdeiro dispuña
de tarima, cadeira e sepultura en dita capela; esta era unha cuestión de status
social que xa seu avó Juan Pardo Taboada tivo que defender fronte ao bispo
Miguel Quijada cando este, por medio do cura, esixiu os títulos que demostraban
tal dereito. Por último nesta pequena escolma tamén queremos destacar a renda
que pagaba o lugar de Noceda á casa de Pumarín. Na partida 182 di que pola casa
terrera que habita Antonio del Rio “de dicho lugar de Noceda y otros bienes
porqué pagan cincuenta ferrados de trigo, díez cuartas y seis mantencas, un
carnero y un cabrito cada año los vecinos de dicho lugar”.
Pola
súa parte Gaspar da poder ao procurador Diego Antonio de Ponte y
Andrade, e rebate a seu irmán facendo valer a súa posición de primoxénito e
polo tanto herdeiro de todos os bens vinculados á casa. Di que o memorial das
183 partidas non é real, que todos os bens son do vínculo e que Carlos o que
fixo foi facer de cada propiedade, catro ou cinco, que non existen bens libres
a non ser as posibles adquisicións que fixera o avó común Juan Pardo Taboada,
que de ser así constarían no preito que este litigou con seus irmáns Luis e
Isabel Pardo á morte da nai Catalina Pardo Taboada. Outra diferenza entre os
antecesores que tamén acabou nos tribunais.
Non temos moitos datos dos dous
primeiros anos do litixio, sabemos que tamén se pelexou en Mondoñedo onde
estaba a primeira estancia xudicial, polas queixas de Carlos Acevedo, “me
quejo y agravio del llamado Alcalde Mayor de la ciudad de Mondoñedo sus
escribanos y ministros” e que no 1746 xa se discutía sobre un Real Auto do
tribunal da Coruña que adxudicaba a Carlos de Acevedo a maioría das 183
propiedades que pedía, menos 72 que aparecían recoñecidas como do Vinculo na
escritura de concordia que firmara a bisavoa con súa Cuñada oitenta anos antes.
Pero lonxe de resolver a partilla, os contendentes seguirán pelexando alegando
diferenza na identificación, a situación
ou a superficie de cada unha das terras, aumentando o custo en salarios de
peritos, asesores e funcionarios xudiciais. E neste punto entra en escena outro
personaxe: Don Ignacio de Añón Riobóo.
Riobóo
(como asina el moitas veces) era un funcionario Audiencia da Coruña que se desprazou
a San Miguel, para entender no asunto dos irmáns litigantes, en principio por
un prazo de 181 días. Era un “Receptor”, non entramos a documentarnos
sobre as súas competencias polo miúdo pero digamos que era unha especie de
escribán-notario comisionado para practicar dilixencias e tomar probas cando os
feitos se desenvolvían a máis de cinco leguas da sede da Real Audiencia. Este
home saíu da Coruña o día 8 de novembro de 1746, “partí a cosa de las dos de
la tarde”, e fixo unha media xornada ata a freguesía de San Estevo de
Culleredo onde durmiu. Sabémolo porque cada día (supoñemos que era a súa
obrigación) anotaba en papel oficial timbrado unha dilixencia especificando o
traballo que facía e a cargo de quen ía ese día, e era moi cumpridor. Posto en
camiño, non sabemos si andando ou, polo seu status lle pertencía cabalgadura,
facía corenta ou cincuenta quilómetros diarios, así é que a seguinte noite
faina en... (a caligrafía é complicada), pero lemos San Lorenzo e cremos que
será San Lorenzo de Irixoa. Di que fai constar por dilixencia “haver llegado
a donde por ser ya noche me quedo asta mañana y en la jornada de oy desde la
feligresía de San Estevan de Culleredo me ocupé todo el día sin entender en
otro negocio ni devengado más salario de que doy fe”. (asinado Riobóo). Na
seguinte xornada, a do día 10, non logramos saber onde chega (parece que pon
claramente Gri Sande, pero hoxe non aparece ningunha parroquia con ese nome
pola zona de Vilalba ou Abadín), porque ao seguinte xa di que chega a “Vila Martín (tampouco pon si
é o pequeno ou o grande... ou todo era un) a once días del mes de noviembre
yo Receptor pongo por diligencia haver
llegado a el ya de noche caminando todo el día”. De Vilamartín a Ribadeo
levoulle a mañá do día 12 e, sin perder o tempo, di que chegou a eso das doce
para visitar a Carlos de Acevedo, dándose a casualidade que non estaba na casa,
que segundo lle respondeu a muller pasara o día en Castropol e non sabía si
volvería. Ao día seguinte xa ten ocasión de falar con el e entrar en faena. Non
imos entrar nós nas minucias técnicas, só dicir que a Carlos tivo que facerlle
outras tres visitas para que lle presentase o primeiro documento e poder citar
as outras partes, agora ben, como dixemos, deixaba moi claro na súa anotación
diaria a costa de quen ía a xornada de traballo.
O 22 de novembro o “receptor”
Riobóo anda por Castropol, na casa de Cathalina unha das irmás, ali deixa o
recado de que está instalado na casa de Manuel Moreda de Vilar (San Cosme de
Barreiros), onde estableceu o despacho que el chama “auditorio” e
ali pretende atender as partes implicadas e testemuñas. O mesmo día desprazase
ao lugar de Brul, na parroquia de San Salvador de Tol (concello
de Castropol), onde parece ser que ten unha casa o outro protagonista
principal, Gaspar de Acevedo. Esta casa de Brul aparece en bastantes ocasións
como a vivenda da familia, onde vive despois de deixar o casal de Pumarín en
mans de colonos ou criados. Non nos aclara o orixe desta casa, puidera proceder
pai que como dixemos era de Castropol, ou incluso ser a da muller que tamén era
da parte astur.
Poís ben, “haviendo llegado y
allado ante mi a Dn Gaspar de Acevedo Pardo y Tavoada vezino que dijo ser de la
Villa de Castropol le hice saver mi Real Comisión”; sigue nun linguaxe con
termos xudiciais, que si os actuais son complicados de entender sin interprete,
neste caso hai que engadirlle a obsolescencia dos mesmos. Ven a dicirlle que
seu irmán presentou a petición e o memorial de propiedades que pretende, ou
sexa que busque os asesores que necesite e que lle fai a citación necesaria
para recibilo no auditorio que ten establecido en Vilar, en San Cosme de
Barreiros. Da resposta do interpelado destacamos tres cuestións: que os bens
que leva son os que lle corresponden por escritura que presentará no seu
momento, envía un “recado” a seu irmán sacando a relucir os “mas de
quinientos ducados que tiene pagado por los funerales de la dicha su madre como
uno de sus cumplidores sin que la parte que pide, pagase cosa alguna”; e
por último, co debido respecto dille que o auditorio en Vilar cáelle algo a
contramán, que si non lle importa o instale en San Miguel que é onde el ten a
casa e a maioría das propiedades. Remata o día o funcionario Riobóo escribindo
a dilixencia do acontecido en Ribadeo, “a donde regresé atravesando la mar”.
O
día seguinte, 23 de novembro sigue por Castropol e Ribadeo, e remata visitando
nesta vila a Carlos Acevedo para comunicarlle o progreso das dilixencias ao que
o Capitán de Granaderos respóndelle que o auditorio está ben onde está e
que non acepte a petición de seu irmán de cambialo, que non ten fundamento.
Esta cuestión do auditorio non
parece ser un tema secundario para Gaspar que di que foi elixido “a
contemplación de su hermano”, e que ademais de incomodo está nas inmediacións
da casa da muller de Carlos Acevedo, e os que a habitan son rendeiros da mesma;
así que vendo que o receptor facía caso omiso á súa petición, move o seu
avogado en Coruña, Manuel de Santa Maríña, para recorrer a decisión e lograr,
meses despois, un pronunciamento favorable que ocupa varias páxinas de
“literatura” das cales a primeira, con cuidada caligrafía, vai destinada a
presentación da autoridade asinante:
“Don
Leopoldo Adriano Joseph de Riffart, Conde de ytre, Varón del Sacro Romano
Ymperio, de Tongres y San Martín, Señor de San, de Sar, de Ttivermontte, de
Lequen, de Gorghen, de Marche y Fontenel, Teniente General de los exercittos de
Su Majestad, Governador y Capittan
General en este Reino de Galizia e nós los del Consejo de Su
Majestad, oidores de su Real Audiencia y alcaldes maiores en este dicho Reino,
bos Ignacio Rodríguez Añón, recepttor...” segue expoñendo a reclamación de
Gaspar e remata ordenando ao receptor remover o auditorio “visto por nós en
Sala, dimos el Real Auto siguiente: el executor ponga el auditorio en parte
cómoda a unas y otras partes y en donde se allen sitos los vienes como está
mandado pena de cincuenta ducados”. A Coruña 27 de maio de 1747.
Neste mes de maio Ignacio de Añón
tamén se encontraba na Coruña traballando no mesmo asunto, cos avogados dos
irmáns Aceedo; xa levaba un tempo logo de rematados os primeiros 181 días que
durou a misión encargada na Mariña. Con data do día 24 a Sala do tribunal que
entende este asunto concédelle outros 100 días máis á petición do procurador de
Carlos de Acevedo, e volve para Barreiros.
1947
xuño, EMBARGO DE RENDAS
O mes de xuño Ignacio de Añón Riobóo
sigue instalado no auditorio de Vilar. O trece, catorce, quince de xuño de 1747
fai constar varias visitas a Casa de Pumarín para que Gaspar Acevedo lle
devolva “los autos” (xudiciais, se entende), atopando só a súa muller Isabel
Avello que lle di que foi a Castropol, que quizás vaia na cidade de Oviedo
e que non sabe cando volverá.
Con todo, o que Gaspar de Acevedo
estea ausente e non se poida proseguir co traballo quizais non sexa o maior
problema para o funcionario da Real Audiencia, corren os días e con eles os
salarios, e Gaspar tampouco paga. Riobóo parece botar contas e desde o día oito
de novembro do ano anterior que saíu da Coruña di que a maior parte do tempo
vai a cargo de Gaspar, e todo isto “sin que hubiese satisfecho por razón de
salario más de tan solamente ciento cincuenta reales". Na visita do
día 15 comunícalle a Isabel Avello que vai a proceder a embargar os froitos (as
colleitas) e poñelas a venda. Segue esperando no auditorio para que Gaspar
Acevedo apareza pero a espera resulta baldía, por cuxo motivo o día 20 volve a
coller o camiño que vai de Vilar a Pumarín resultando tamén infrutuoso, e,
imaxinamos que canso xa da espera e de ver que os seus salarios corren risco de
pasar ao estado de morosidade, advirte a dona da casa que pasaría a “envargarle
sus frutos y pasar a la venta dellos y acerme pago de mis salarios respecto a
que los está ocasionando en su persona”.
Van pasando os días sin que Gaspar
Acevedo apareza, pero manda recado desde Castropol dicindo que está doente de Sagita
a muchos días sin que pueda moverme (si non é unha desculpa debía ter algún
problema de columna o noso home) e que necesita “más tiempo aunque sea a mi
costa, suplico a Vm. (Vuestra Merced) me mande dar mas tiempo que luego
que me ponga bueno presentaré los autos en el auditorio a donde Vm. fuese
servido”.
No
seguinte acto quen comparece en escena é Carlos de Acevedo con un
escrito para dicir que, como estaba previsto, ten nomeado perito para
recoñecemento dos predios en litixio, pero observa que seu irmán non só non ten
perito, senón que como xa sabe que de nada lle vai a servir, o único que
intenta facer de forma premeditada é dilatar a situación ausentándose ao
Principado de Asturias, onde o funcionario Riobóo non ten xurisdición, e finxir
sufrir unha enfermidade que lle impide asistir a presencia do receptor
co fin de atrasar a posesión dos bens que lle corresponden, ocasionándolle
perdas e gastos por ter os negocios e os empregos abandonados, non sendo xusto
que a Gaspar se lle permitan semellantes malicias dilatorias, que obra así
porque o pouco que lle tocou de lexítima xa o ten gastado e al non ter bens
libres inda encima presume de que os bens do vínculo non se lle poden embargar
nin vender, e nada ten que arriscar, que todos os danos son na súa persoa (na
de Carlos) e que solicita “la brevedad con que deve prozederse en semexantes
causas maiormente quando intervienen como io lo soy empleados por Su Mag. Remata
sinalando que todo isto mira a prolongar os tempos ata recoller a próxima
colleita das terras polo cal lle solicita dite o correspondente auto de embargo
dos froitos, pois doutra maneira “seguramente su caviloso genio y borazidad no tendrá curso
la dependenzia ni menos tendré de que cobrar; por ser todo ello de xusticia que
pido con costas”.
Despois
de 19 días sin poder encarrilar a Gaspar, o receptor pasa a acción. O 25
de xuño escribe un auto onde di que
“pasa al envargo de todos los vienes que allare ser suios
así muebles como semovientes, frutos pendientes, depositándolos en personas
legas, llanas y avonadas y de ellos vender los necesarios asta en cantidad de
mil y quinientos reales a quenta de mis salarios que contra el tengo
devengados”.
O mesmo día visita a Miguel de Soto e
Gabriel do Rego para comunicarlles o auto que ditou, dilles que deben reter as
rendas que pagaban aos da casa do Pacio ata que outra cousa sexa ordenado; vai
falar con eles para saber cales son e as terras que levan e as rendas que
pagan, pero tamén dispón do memorial de propiedades que presentara Carlos
Acevedo para reclamar a herdanza, e por el vai comprobando as terras, os
levadores e as rendas, dándose o caso que retén
rendas pertencentes tanto a Gaspar como a Carlos Acevedo, que chegado o
momento tamén veremos que ten pendente pagos de salarios. Segue co seu traballo
e leva o mesmo mandato a Francisco Pasarón, e nos seguintes días a Román de
Valoria, Vicente García, Simón Domínguez, María de Moreda su suegra,
Josefa de Moreda su hermana, Juan Díaz, Antonio Piñeiro, Pedro de
Outeiro... O día 28 estando na casa deste último observa pola fiestra como pasa
Garpar Acevedo polo camiño real, levaba 22 días esperando por el e por fin teno
localizado, pero a actitude do fidalgo non lle aclarou en nada a situación,
máis ben ao contrario
“...visto
no se acercava más, desde ella le he saludado y que fuese bien parecido y
quando bolvía los autos, a que rrespondió correspondiendo con la cortesanía
devida que aora estava bueno repitiéndolo varias veces luego (...) siguió el
camino junto a la Casa de Dn Balthasar Menéndez (Pazo de Outeiro) y visto que no daba más razón de
dichos autos salí de dicha casa y a toda priesa le fui siguiendo y estando de
el a corta distancia le llamé varias veces sin querer ablar ni bolver cara
atrás sino siguiendo el camino en derechura hacia su casa con vastante
azelerazión, sin que se le reconociese en su modo de caminar yndisposición
alguna y me dejó sin dar una rrespuesta alguna”.
Pasados uns días, a primeiros de
xullo, Ignacio de Añón Riobóo cumpre co mandato que o Tribunal da Coruña tomou o 27 de maio pasado
“En
cumplimiento del Real despacho antecedente de que me doi por notificado y
ovedezco como devo (...) se manda renovar el auditorio de este negocio a donde
se allan los vienes (...) y ay, en la rreferida de San Miguel se aya la maior
parte de ellos, en la que tiene Don Gaspar de Acevedo su casa de avitazión,
renuevo desde aora el auditorio a dicha feligresía de San Miguel y casa que
llaman da Cerdeira que bive Pedro
de Outeiro”.
Gaspar gaña unha pequena batalla,
trouxo a Riobóo para San Miguel e pasa a designar un apoderado para que o
represente “respecto no puede hacerlo personalmente a causa de los
achaques de mal de gota y otros havituales que cada día se le aumentan”. Este
apoderado é Antonio Acevedo, veciño de
San Miguel. Vemos que levan o mesmo apelido, pero no nos consta parentesco. O
primeiro que fai este home é presentar un escrito de Gaspar con varias
alegacións aos embargos, entre elas, que o auto ditado é nulo porque semellante
dilixencia non está comprendida na misión en virtude da que obra Riobóo, e, por
outra parte, porque se a medida é para asegurarse os seus salarios, o noso
fidalgo afirma “soy abonado como es notorio”. É dicir, segundo a
primeira acepción da RAE, afirma que é persoa de fiar polo seu capital e creto,
como é evidente.
O
funcionario xudicial despois de comunicar ás partes o novo auditorio pasa dous
días á espera de que comparezan, ao fin dos cales volve presentarse o apoderado
de Gaspar con Xavier Durán Pardo, un escribán de Mondoñedo ao que
presenta como membro do “equipo”, e, sin ser nós coñecedores da dialéctica
usada na época, danos a impresión que o apoderado nomeado por Gaspar é home
arroutado, dos que saen ao ataque. Presentan un escrito no que, logo da
introdución de rigor, en nome de Gaspar din
“ante Vmd. como mejor aya lugar en derecho (...) le tengo, sin ánimo de injuria, de odioso y sospechoso, y para lo mismo (recibir información sobre a petición de desembargo das
rendas), le recuso con el juramento necesario en nombre de mi parte, y
presento con esta petición a su escribano acompañado Xavier Durán Pardo (...) y
mediante para el tiempo actual de cosecha de frutos, y respectos que los más de
los vecinos desta feligresía tienen a dicho Don Carlos, no puedo hallar
testigos que voluntariamente quieran concurrir al auditorio señalado a hazer
sus deposiziones.
Nota: aínda que profanos no uso do
vocabulario xurídico actual, case nos inclinamos a pensar que os termos
“deponer” e “deposiciones”, tratándose de sede xudicial, non sexa moi utilizado
hoxe en día, malia que o punto 3 da primeira acepción da RAE diga: Declaración
hecha verbalmente ante un juez o tribunal.
É
a quenda de Carlos de Acevedo, por suposto en oposición ás demandas de
seu irmán, que quere levar testemuñas para cada terra en disputa. Advirte ao
funcionario xudicial que o plan de ir informando partida a partida con
testemuñas e de forma individual
“es con el fin de yrlos, dicho Don Gaspar, ynstruyendo
poco a poco y atraerlos a sus quiméricas produciones con esta liossa falta de
realidad lo que será mui fácil por la mucha mano y poder que es público tiene
enesta feligresía y ser persona temida de todos por la aspereza de su tratto
fieros, y amenazas de que usa en general y especialmente con sus caseros,
colonos y paniaguados, de cuia clase serán los testigos de que se valdrá, como
lo acredita la experiencia que asta aquí lo observa de que se sigue, vendrá el
testigo ensaiado por la noche de lo que a de decir por la mañana y a mediodía
renovadas las especies de lo que a de decir por la tarde, dándolo a entender
muy vien”
Segue
dicindo que non é xusto que a moita man e poder do seu irmán atropele a
xustiza, que, se presenta as testemuñas a deshora da tarde, que os reteña no
auditorio ata que rematen as declaracións, que despois de presentados non lles
permita que traten ou comuniquen con ningunha das partes nin directa nin
indirectamente para que cesen as sospeitas, en caso contrario avisa que
recorrerá onde lle conveña.
Seguidamente un breve auto de Riobóo
fai saber as testemuñas de Gaspar que mentres duren as súas declaracións non
traten nin comuniquen con el nin con outros no seu nome.
A seguinte escena correspóndelle ao
representante de Gaspar. Se non acusa ao receptor Riobóo de imparcial,
polo menos insinúao. Segue protestando polo embargo de todos os froitos, di que
o receptor ordenouno para compracer ao contrario, de quen vai da man.
Vai andando o mes de xullo e parece que empeza sega. Un novo motivo para a discrepancia
das partes enfrontadas (se é que necesitaban motivos). Existían no século XVIII
algunhas rendas que se pagaban en quiñóns ou
“al manojo”, xeralmente “al
quinto” , que significaba que coa colleita na terra o día que se ataba o
cereal en mollos o dono da terra pasaba a recoller os que lle correspondían, si
era “ao quinto”, pois un de cada cinco. E este era o caso, pois protesta o
apoderado de Gaspar a decisión do receptor para escoller a aira para
depositalos, por parecerlle sospeitosa, e pídelle que a cambie. Máis que
sospeitosa, para Gaspar parece ser ben coñecida, pois é a dun veciño do barrio
de Pumarín “notorio capital enemigo”
“y poner dicho fruto en otra distinta hera de la parroquia
que no sea en la de un llamado Bernardo do Couto por ser notorio capital
enemigo de mi parte como a Vmr consta (...) que precissamente será de quenta
del Vmr toda la vaja que uviere de ciento veinte fanegas de trigo y cebada en
que estimo y tengo la de este presente año”.
Don Ignacio de Añón Riobóo, ante estas
acusacións, defendese; escribe que todo é incerto, como tamén o é o cálculo das
cento vinte fanegas de gran que esperan recoller, que Gaspar tira moito polo
alto e que no seu momento xa dirá el
cantas son; que non vai cambiar a meda do trigo embargado para outro lado polo
desperdicio que significaría e porque está moi segura onde está.
Chegados
aquí pensamos que todos temos unha idea feita da situación, incluso cada un de
nós pode imaxinarse, e mesmo escribir, diferentes escenas co resto da veciñanza
que non aparece aquí, é dicir cos veciños que simplemente eran espectadores...
ou peor, cos caseiros, cos que eran susceptibles de ser chamados a testemuñar,
as conversas nos muíños, á saída da misa ou na taberna (que segundo o Catastro
de Ensenada había unha taberneira), con todo, sin levantar moito a voz, non
fora ser o demo.
Para
rematar esta primeira parte do relato imos reproducir só un par de fragmentos
dos moitos folios que empregaron os litigantes para defender cada un a súa
posición que nos sirvan para seguir coñecendo os personaxes e as relacións
fraternais.
Carlos
de Acevedo sobre o apoderado de seu irmán, Antonio de Acevedo:
...ha nombrado por su apoderado a
un llamado Antonio de Azevedo, mozo
libre, sin arraigo, vezindad ni domizilio (...) por inquieto, reboltoso, y
amigo de pendencias, expresé a Vmr berbalmente no dever admitirsele semexante
apoderado (...) dicho Antonio trató a Vm con desprecio y altanería publicamente
y a vista de más personas con menoscavo de la autoridad que representa (...)
dicho Antonio faltando al decoro y respecto que devia tributar al sitio y
conservar a personas de mis notorias circunstancias; se ha propasado a hablarme
con toda altanería y desacato tirando a provocarme en lo que continuara (...) a
no haverselo impedido, la prudenzia de Vm y el presente adjunto que
reprehendiendo su imprudenzia lo apartaron del quarto; y para evitar semexantes
altercaziones y desafueros que pudieran produzir maiores perniciosas
consecuencias...
A esto, anota Riobóo
...y el poderaviente de Don
Gaspar de Acevedo use del poder que el le tiene dado con toda modestia y
quietud sin dar motivo a quimeras y disenziones como ya se lo tengo prevenido
varias veces (...) que de ejecutar lo contrario procederé contra el en cuanto
aya lugar.
Un escrito de Carlos Acevedo
fálanos de preitos anteriones, cando morreu o pai:
En
similares casos (...) es mui conforme a derecho, práctica y estilo de todos los
tribunales, el que asta averse emologado la quenta y partición, se pongan en
sequestro los vienes partibles (como lo esperimentó dicho mi hermano en la que
se yzo por muerte de nuestro padre de mandato de los señores de la Real
Chancillaría de Valladolid, a donde apeló el susodicho de un auto dado por el
Real Tribunal de Asturias...). (...) lo otro porque es público y notorio que
Gaspar con sus temeridades y poco horden a consumido y aniquilado el
floreciente caudal que a quedado por muerte de Dn Gregorio Acevedo nuestro
padre.
(Continuará)
